Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

142 KAP. 4.2
som er skrivne ikkje fordi dei må skrivast, men for hugnadens skuld og som har som
mål å gi lesaren noko å tenka på. I slike tilfelle blir kriteriet for vurdering ikkje om
brevet er naturleg i tydinga daglegdags, altså om det gir illusjon av samtale og
nærvere, men "om Sagen taaler Indfaldene, om de ere Umagen værd, om de som
vittige Indfald betragtede ere gode og rigtige, om de ere utvungne" (Gellert 1762,
121).
Men til tross for ei interesse for denne type skriv, reknar ikkje Gellert dei som
eigentlege brev, bare som ei sideavdeling, nærmare bestemt "en vittig Udarbeidning
i Form af et Brev" (122). Ei samling av slike skriv vil - kor gode stykka enn er
enkeltvis - i lengda bli keisam. Ein sinnrik stil som kontinuerleg og utan avbrekk
utfordrar tanken med nye og uventa ting, blir utoleleg i lengda. Derfor bør slike brev
vera korte, eller varierte, slik at intensiteten blir neddempa. (124-25.) Det ligg i sakas
natur at dette er ei spesielt krevjande form som ein skal akta seg for.
Ingen maa vove sig til denne Slags Skrivemaade, naar Naturen ikke har dannet ham
dertil. Og ingen, som har Mangel paa Munterhed og en smilende Vid, skal ved alle
Regler, ved al Umage, bringe det i den sindrige og lystige Skrivemaade alene saa vidt,
at han kan blive taalelig. (Gellert 1762, 125.)
Brev og refleksjon i moderne brevteori
Avhandlinga til Stina Hansson om svensk brevteori og brevskriving er todelt: først å
sjå om tradisjonell retorikk gjer seg gjeldande i svensk brevteori, deretter korleis
teorien blir praktisert i brevskriving. Ho avgrensar ein stad materialet slik at brev
som inneheld sjanger-subversive trekk, fell utanfor.
I det avsnitt som följer skal intresset koncentreras på förhållandet mellan genrer och
praxis. Vilket är det spel som utvecklas i relationen mellan dessa båda storheter? Jag
har här undvikit att ta med aristokratiska brevskrivare, som i kraft av den franska
brevteorin slår spelet över ända, och i stället valt tre skrivare, som håller kvar
kontakten med genresystemet […] (Hansson 1988, 165.)
Her blir materialet avgrensa på ein slik måte at det er i samsvar med den teorien som
allereie er presentert. På den måten lukkar Hansson stoffet; ei rekke former for bruk
av brevet blir haldne utanfor. På den måten stengjer ho ute ein kunstferdig eller
reflekterande bruk av brevforma frå sitt undersøkingsfelt. Som korrektiv vil eg
peika på den tilnærminga til stoffet som ein finn hos Janet Gurkin Altman. I staden
for å ta utgangspunkt i ferdige teoriar, startar ho med det mangfaldet brevet blir
knytt til i såvel form som innhald, og ho ramsar opp ei rekke verk som er svært
ulike, men som har dét til felles at brevforma på ein