Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

140 KAP. 4.2
'Tis become indeed so common a practice among authors to feign a correspondency,
and give the title of a private letter to a piece addressed solely to the public, that it
would not be strange to see other journalists and critics, as well as the gentlemen of
Paris, pass over such particularities, as things of form (Shaftesbury 1900, II, 167).
Ein har lite utbytte av brev viss ein er "ignorant of the characters of the principal
persons to whom those letters were actually written" (168), og endå mindre utbytte
viss ein ser både brevvenner og korrespondansen som fiksjon. Tar ein bort den
verkelege Brutus eller Atticus, forsvinn også den verkelege Cicero.
Shaftesbury utnyttar brevfiksjonen eller den doble lesarrolla maksimalt. Ikkje
bare publiserer han eit angiveleg privat brev, han rykkar til og med ut offentleg for å
meddela at dette brevet - som allereie er kjent for eit stort publikum - er eit
privatbrev. Og, som ein vil sjå av argumentasjonen som her er parafrasert, held han
maska heile vegen.
16.-18. hundreår - avretorisering?
Det er ei generell oppfatning at brevsjangeren i tida etter renessansen gjennommgår
ei "avretorisering" (Historisches Wörterbuch der Rhetorik; Hansson 1988; 42-63, Jensen
1983, 62-69). Forskrifter frå retorikken må vika for eit språk som verkar enkelt og
likefram. Både Stina Hansson og Johan Fjord Jensen ser brevboka til tyskaren
Christian Fürchtegott Gellert (frå 1751, dansk utgåve 1762) som ein milepel i
utviklinga fram mot det naturlege brevet. Gellert hevdar at ein bare kan gløyma
forskriftene frå retorikken, fordi "det er en forgieves Møie at bringe denne Sag i Form
af en Konst" (Gellert 1762, 72-73 note). Utforminga av eit brev skal ikkje skje etter
gitte retoriske preskripsjonar, men på grunnlag av saka sjølv, og på grunnlag av
sunn fornuft; føresetnader for brevet er god oppseding, øvd forstan d, god omgang,
gode bøker (Gellert 1762, 69-70).
Hans definisjon samsvarer med antikkens familiare-oppfatning (27), men han
reserverer seg mot at daglegtalen skal etterliknast utan innskrenkning; dét vil føra til
ein stil som var "uforstaaelig og smudsig, eller tvungen, plat, vidtløftig og gemeen".
"Her viger altsaa Brevet af fra den mundtlige Samtale" (30). Dette avviket forklarer
han på grunnlag av skilnaden mellom tale og skrift:
Man har mere Tid, naar man skriver, end naar man taler. Men [sic] kan altsaa, uden
Fare for at blive unaturlig, være noget mere omhyggelig i at vælge sine Ord og
Tanker, i at vende og forbinde dem. Hvad som er skrevet, bliver nøiere bemærket,
end hvad man blot hører, man maa derfor desto mere tage sig i Agt, at man ikke
opvækker nogen Kiedsommelighed med sine Breve. (Gellert 1762, 30-31.)