Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

INNLEIING 5
Flyttar ein blikket til Holberg-litteraturen, kan det nok vera vanskeleg å finna
litterære belegg for påstandane om at MTkr skulle ha verka provoserande p.g.a. dei syn
eller haldningar som der blir meddelte. (Petersen 1871, 522; Ehrencron-Müller 1933, X,
315). Derimot er det grunnlag for å hevda at lesinga for ein stor del har vore saks- og
innhaldsorientert. Den varsemda som blei utvist ved den svenske omsettinga frå 1782 -
der nokre av dei mest brennbare stykka regelrett blei utelatne - må tolkast som teikn på at
det filosofiske og teologiske innhaldet var kontroversielt (Ehrencron -Müller 1933, X, 327-
28). Det kom to tyske omsettingar allereie i 1744, den eine av Christian Mengel, den andre
av Elias Reichard. Den første var eit hastverksarbeid og blei sterkt kritisert, bl.a. fordi
omsettaren ikkje hadde dei nødvendige faglege kvalifikasjonar for oppgåva.
Wer die Schrifften des Herrn Holbergs übersetzen will, der musz sich mit den
Wissenschaften schon gut bekannt gemacht haben. Denn wie ist es möglich,
philosophische Gedancken auszudrucken, wenn man das Wesentliche der Philosophie
noch nicht kennet, sondern noch es lernen musz. (sit. etter Ehrencron-Müller 1933, X,
330.)
Utgåva til Reichard er ei kommentert utgåve. Merknadene er ikkje bare av typen
opplysande forklaringar; utgjevaren vidareutviklar - og kjem med innvendingar til - dei
tankane han finn i teksten. Apparatet blir omfattande, for ikkje å seia vidløftig, med sitat
og tilvisingar, noko som tyngar den lette stilen til Holberg. Ehrencron-Müller hevdar at
dette i enkelte tilfelle tar luven frå teksten (334).
Ei orientering mot det filosofiske innhaldet er også merkbar midt på 1800-talet, då
det ser ut til å ha vakse fram ny interesse for Holberg-essaya. Litteraturhistoria til N. M.
Petersen gir eit par sider til MTkr, men tekstomtalen går i hovudsak ut på å parafrasera ein
del av dei moralfilosofiske læresetningane som verket inneheld. Parafrasen blir avrunda
med ein karakterisktikk som først og fremst kontekstualiserer stoffet, dvs. lenkar det til
ein samtidig debatt og gjer det tilsvarande uaktuelt for ettertida.
Denne let fattelige, for alle og enhver forstaaelige, Lære, der træder op imod den
herskende Theologi, havde to for den Tid farlige Sider: den kaldte menig Mand til
Eftertanke, og den nægtede de theologiske Grubleriers Gyldighed. Derfor gjorde den
en saa overordenlig Virkning, som ingen nu ænser, fordi Tingen er bleven triviel; men
den Gang var den et Livsspørgsmaal. (Petersen 1871, 522.)
Tidleg på 1900-talet er det interesse for Holberg-essayet også frå fagfilosofisk
synsstad. Utan nemneverdig problematisering blir det brukt som kjelde når ein skal
dokumentera påstandar om forfattarens filosofiske ståstad, hans haldning til