Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

MELLOM ILLUSJON OG STILISERING 139
garanti for at det som blir sagt, er sant og oppriktig. Dvs. at avvisinga er tufta på ein
argumentasjon som til vanleg blir lagt til grunn også når det dreiar seg om å tilrå
bruk av brevet. Sagt annleis: til grunn for avvisinga av brevet ligg eit stilideal som i
det vesentlege er identisk med familiare-definisjonen:
Jeg har fra naturens hånd en utvungen og fortrolig stil, men den er helt min egen, og
egner sig ikke til offentlige anliggender, præcis som mit sprog der er for kortfattet,
rodet, stødvist og personligt.
Motsetnaden mellom dei to grunngjevingane samsvarer med forfattarens program;
eg motseier gjerne meg sjølv, seier han, men aldri sanninga (Les Essais III.2;
Montaigne 1992, III, 25). Samtidig som brevforma (eller avvisinga av brevet) blir
brukt som garanti for sanning, dvs. som garanti for at det som blir sagt er enkelt og
greitt, skjer dette i ei poengtert form, dvs. på ein måte som er alt anna enn enkel.
Shaftesbury
Jarlen av Shaftesbury - Anthony Ashley Cooper - representerer ein tradisjon som er
svært ulik den som Montaigne står i. På 1700-talet var han ein namngjeten og mye
lest forfattar. Når han etter kvart gjekk i gløym eboka, var det ikkje på grunn av
manglande litterære kvalitetar, men fordi dei stilideal og det slaget av litterær kunst
som han stod for, rett og slett gjekk av mote. John M. Robertson skriv i innleiinga til
den utgåva av Characteristics of Men, Manners, Opinions, Times, etc som eg nyttar, at
ein vesentleg veikskap med stilen til Shaftesbury "is that which differences it so
entirely from Montaigne's, its constant preoccupation with the labour of being at
ease". Shaftesbury prøver ikkje å vera ovanpå, han prøver å vera naturleg (Shaftesbury
1900, I, xv). Det publikum etter kvart ikkje har sett særleg pris på hos denne
forfattaren, er "his gentlemanlike discursiveness and want of visible method"
(Shaftesbury 1900, I, xx).
1708 publiserte han "Letter concerning Enthusiasm". Dette "brev" blei møtt
med kritikk, særleg i Frankrike, og nokre år seinare gav forfattaren svar på tiltale
(Shaftesbury 1900, II, 166-72) der han påstår at stykket opprinneleg var eit ekte brev,
ikkje tiltenkt eit publikum, bare ein fortruleg venn. Dei som kritiserer skrivet for
manglar i komposisjon, tar ikkje tilstrekkeleg omsyn til at det er eit brev dei har med
å gjera. Forklaringa på denne feillesinga er ifølgje Shaftesbury at det har blitt ein
utidig mote å lata som ein skriv brev til ein venn når ein eigentleg skriv for ålmenta.
Denne uvanen har ført til at eitkvart brev blir oppfatta som fiksjon.