Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

136 KAP. 4.2
helsing som innleiing. Ei bok eller ei avhandling blir ikkje brev "unless it takes on the
nature and qualities of a letter" (Vives 1989, 27). "[T]he true, genuine letter is that by
which we signify to someone what it is important for him or for us to know in the
conduct of one's affairs […]" (25). Vives er merksam på mangfaldet av typar av brev,
han antyder til og med ein typologi (25), men vil ikkje gi rom for dette mangfaldet av
stoff og emne, slik Erasmus gjer. Tvert imot ser Vives dette mangfaldet som noko
som undergrev brevets vesen. Og medan Erasmus skapar syntese av generell
retorikk og spesifikk brevteori ved å trekka inn dei klassiske talesjangrane, held
Vives talesjangrane konsekvent utanfor. Ja, han direkte frårår bruk av retorikk. På
dette punktet er ein annan kjend renessanseteoretikar - Justus Lipsius med sin
Epostolica institutio frå 1591 - endå meir klarttalande. Han frigjer brevet utvetydig frå
eikvar mogleg samanblanding med tale og taleretorikk, nærmare bestemt ved hjelp
av ei tredeling som skil skarpt mellom brev og andre sjangrar: Første gruppe handlar
om alvorlege saker, offentlege eller private. Andre gruppe dreiar seg om tekniske
eller lærde spørsmål. E. Catherine Dunn meiner den første gruppa i det vesentlege
blei knytt til talen, og den andre til avhandlinga. På den måten får han reservert ei
tredje gruppe bare for brevet og bare for private spørsmål: "Endelig kaller jeg den
type brev familiære eller fortrolige, som berører våre anliggender eller dreier seg om
oss […]. Dette er det egentlige og hyppigste emne for brevet, og, hvis vi vil si
sannheten, det eneste som hører det ekte brevet til." (sit. etter Dunn 1956, 151-52,
oms. frå lat. av Tormod Eide.)
Ei dobbel lesarrolle
Karakteristisk for Petrarca-brevet er eit subjektivt element, seier Ronald Witt (Witt,
1982, 33). Marc Fumaroli utdjuper tanken: Det er alltid ein privatperson som fører
ordet, aldri ein offentleg person, sjølv ikkje i dei tilfelle der brevet er stila til ein
høgtståande. Utgangspunktet er alltid eit eg, tilbaketrekt i indre og uforstyrra
meditasjon, og i kraft av dette er Petrarca-brevet "allereie" eit Montaigne-essay.
La lettre humaniste, à ses origines italiennes, était déjà un "essai" au sens de
Montaigne, abordant tous les sujets à partir d'un moi méditant et central, seul principe
d'unité au milieu de cette diversité capricieuse. (Fumaroli 1978, 888.)
Denne sentrale eg-instansen er tvetydig, i meir enn éin forstand. For det første
med omsyn til sanning. Petrarca gjer flittig bruk av eigen korrespondanse i sine
samlingar, men i tillegg til å redigera og omskriva det allereie føreliggande