Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

MELLOM ILLUSJON OG STILISERING 135
insistera på brevet som ei spesifikk form, skilt frå andre former. Dette er løysinga til
Vives og Lipsius.
Erasmus' De conscribendis epistolis frå 1522 er den viktigaste avhandling om
brevet i renessansen. Tolv år seinare gav Juan Luis Vives ut ei bok med same tittel
(Vives 1989), og denne blir rekna som nestviktigaste traktat frå dette tidsrommet. Det
er klare likskapstrekk mellom dei to. Begge gjentar familiare-definisjonen frå antikken
(Erasmus 1985, 20; Vives 1989, 24), og begge spør om brevet bør bestem mast på
grunnlag av eit generelt begrep eller på grunnlag av ein typologi som viser
variasjonen i emne.
Det er fleire forskarar som har lese verket til Erasmus utelukkande som ein
reaksjon mot ars dictaminis. Judith R. Henderson meiner denne karakteristikken
passar betre på dei tidlegare utkasta til avhandlinga enn på avhandlinga sjølv. I
desse utkasta, som blei skrivne i 1490-åra, fremja Erasmus ei ny brevlære i opposisjon
til dictamen-tradisjonen. Då den endelege versjonen av De conscribendis epistolis blei
laga omkring 1520, blei desse skriva gjennomarbeidde fullstendig, og etter denne
revisjonen kan ein sjå at Erasmus ikkje bare reagerer mot mellomalderens dictatores,
men også imot dei ytterleggåande klassisistane, "Ciceros aper" (som han forresten
retta eit kraftig åtak mot i eit seinare verk, Ciceronianis frå 1528.) Utan å godta
mellomaldertradisjonen gjekk Erasmus imot Cicero-puristane som ville avgrensa
epistelen til privatbrevet og rensa det frå alle merke frå ars dictaminis. Skulle brevet
fungera som reiskap i intellektuell og religiøs nytenking, måtte det også vera
fleksibelt i såvel form som innhald, og ikkje bli hemma av krav frå forskriftene frå
Cicero-renessansen. (Henderson 1983, 331-32.)
I spørsmålet om einskap eller mangfald vel Erasmus ei mellomløysing, noko
som resulterer i eit litt uoversiktleg system: I inndelinga av hovudtypar brukar han
tredelinga frå retorikken - forensisk, deliberativ og epideiktisk tale - kvar med mange
underkatogoriar. Men det som er spesielt for hans typologi, er tilføyinga av ein fjerde
hovudtype, "the mixed letter", også den med mange underkategoriar. På denne
måten viser han seg som synteseskapar; han bind saman mellomalderleg og
neoklassisistisk tradisjon ved å avvisa dei strenge krava hos begge, hos både magistri
nostri og "Ciceros aper".
Vives viser ei langt meir ekskluderande haldning til stoffet. Opprinneleg, seier
Vives, handla brevet om offentlege eller private nyhende til ein fråverande, men
stoffområdet har blitt utvida slik at det etter kvart kan handla om kva som helst. Og
det er særleg på dette punktet Vives viser interesse for å vera nyansert. For at ein
tekst skal reknast som brev, er det ikkje tilstrekkeleg å klistra på ei