Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

134 KAP. 4.2
brevet etter kvart det viktigaste medium for spreiing av idear blant dei lærde, noko
som får konsekvensar for såvel teori som praksis. Francesco Petrarca er typisk gestalt
for interessa for brevet i tidleg renessanse. Han gjorde eitt av humanismens store
funn då han kom over ei samling Cicero-brev i boksamlinga i katedralen i Verona i
1345 (Wilkins 1961, 51). For han som sjølv var opplært i dictamen-tradisjonen, blei
møtet med breva til Cicero ei openberring. Med sin enkle stil og med sitt privat-
personlege innhald gav dei han ein ny idé om kva eit brev var for noko, og dei gav
han inspirasjon til å laga samlingar av eigne brev. Når han gjer greie for sine brev,
taler han heilt i samsvar med antikkens familiare-definisjon. Stilen er enkel, for stoffet
tillet ikkje noko anna. I innleiinga til Rerum familiarum libri I, 1 nemner han som
spesielt problem at samlinga kan verka ujamn, noko han forklarer med at kvart brev
er retta inn mot sin spesielle adressat og må ta omsyn til både hans gener elle
åndelege habitus og den situasjonen han er i når han mottar brevet (Petrarca 1975-85,
I, 9-11). Også ars dictaminis tok omsyn til adressaten, men bare ved å stilla spørsmål
om korleis ein skulle titulera og helsa mottakaren etter kva sosial stand han tilhørte.
Det som Petrarca stiller i fokus, er korleis omsynet til mottakaren styrer utforminga
av sjølve innhaldet i brevet. Her er ei avvising av generelle forskrifter, ikkje minst ei
avvising av dictamen-tradisjonen (Wilkins, 162). Ifølgje Giuseppe Billanovich
øydelegg han "[…] med et eneste anfall en stor del av det innviklede regelverket som
i århundreders løp hadde gitt regler for dictamen" (Vives 1989, 6 note 18; sitatet er
oms. frå it. av Kolbjørn Blücher).
Det kom etter kvart fleire brevsamlingar frå Petrarca. Desse samlingane
innleier diskusjonen om brevet i renessansen. I tillegg er dei startpunkt for det som
har blitt karakterisert som ein epidemisk bruk av brevet, ein bruk som for ein del er
epideiktisk og poengtert.
Diskusjon om brevet i renessansen
Dyrkinga av brevet i renessansen er samstundes ei dyrking av antikken, særleg
Cicero. Den kolossale Cicero-kulten, som kulminerte tidleg på 1500-talet (Clough
1976, 43), medførte bl.a. at norma for språk og stil på ny blei snever. Bare det som
hadde førelegg hos den store Tullius, kunne aksepterast. Dermed blei dét som i
utgangspunktet var ei frigjering frå mellomalderens rigide mønster, bare ei ny
tvangstrøye. På ny står ein overfor ein teori som dekker bare ein liten del av
røyndommen. Den gongen fekk problemet i hovudsak to løysingar. Den eine
aksepterer at brevet har blitt ei form for alle slags saker og emne; ein brevteori må
derfor vera inklusiv. Dette er standpunktet til Erasmus. Den andre løysinga er å