Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

132 KAP. 4.2
for å vera tørr, gold, karrig. Også hans meddelingar om språk og stil har blitt oppfatta
ulikt. Hans stoiske språkideal, som kort fortalt dreiar seg om at ytterleggåande språk
har mista kontakten med natu ren medan eit enkelt språk har tatt vare på denne
kontakten, blir tolka ulikt. Nokre oppfattar det som eit ideal Seneca identifiserer seg
med og rettar seg fullt og heilt inn etter. Hos Frank I. Merchant gjer eit slikt syn seg
gjeldande (Merchant 1905, 50-54). Merchant synest framand for tanken om at eit slikt
ideal kan vera tilgjort. Eduard Norden ser saka i eit ganske anna lys. For han er
Seneca ein sjølvmedviten retorikar som står i opposisjon til gammal stil, særleg
periodisk stil hos Cicero, og som i praktiseringa av sitt eige stilideal er både pompøs
(Norden 1915, 313) og teatralsk.
Theatralisch ist auch sein Stil: es genügte ihm nicht, das, was er fühlte, in schlichter
Form zu bieten, sondern er hat das rhetorische Pathos in einer uns oft verletzenden
Art walten lassen. Er hat dadurch erreicht, daß wir nur zu häufig das Gefühl haben,
als wenn er zufriedener ist, wenn wir ein geistreiches Aperçu beklatschen, als dem der
umgebenden Phrase entkleideten Gedanken wegen seines innern Gehalts folgen. Er
versichert uns freilich oft genug des Gegenteils [her siterer Norden på latin eit par av
dei viktigaste læresetningane -propositi summa - hos Seneca, f. eks.: tale om sanninga
skal vera enkel og likefram], aber wird es uns nicht schwer, einem zu glauben, der
eben diese propositi summa in ein pointiertes sch~'ma [figur] kleidet? (Norden 1915,
306-307).
I forlenging av dette vil Norden måtta sjå eikvar utsegn om språk og stil frå denne
forfattaren under mistankens lupe. Medan Merchant tar sjølvkommentaren frå
Seneca for god fisk, ser Norden dette som tilgjersle.
Sett under eitt gir desse oppfatningane to lesarroller som til saman utgjer éin
figur, lesarens figur. Det er noko Seneca vil at lesaren skal tru, men i og med at dette
blir meddelt, blir det også undergrave. Teksten blir tvetydig.
Mellomalderens ars dictaminis
Brevteori og kjem i eit anna innbyrdes forhold i mellomalderen samanlikna med
antikken. Frå å vera plassert stort sett utanfor retorikkens system blir brevet nå
hovudgjenstand i det som finst av retorisk refleksjon. Når retorisk teori i
mellomalderen blir knytt til skriftspråket, og særleg til brevet, heng dette saman med
eit auka behov for skrivedugleik, bl.a. i offentleg forvaltning (Witt 1982, 4; Murphy
1981, 196-202). Kunsten å skriva brev - ars dictaminis - utviklar seg i mellomalderen
som eigen fagtradisjon. På 1100-talet blir det, med Bologna som sentrum, etablert ein
standard for brev som skulle få stor utbreiing og vara i over 300 år. Dictator blir
namn på ei ny yrkesgruppe.