Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

4 KAP. 1
Metamorphosis, i Niels Klim, i komedie-parodien Ulysses von Ithacia gjer dette seg
opplagt gjeldande. Andre stader går det meir stillferdig og mindre støyande for seg.
Dette gjeld historieverka, levnetsbreva, og ikkje minst essayistikken.
Dette spelet kan sjåast i samanheng med eit sentralt motiv i forfattarskapen.
Tigellius- eller "Vægelsind"-motivet vitnar om ei interesse hos forfattaren for det skiftande
sinn, som snart er slik, snart slik, som går frå det eine ytterleggåande standpunkt til det
andre utan at ein kan forstå kvifor. Han brukar dette motivet også om seg sjølv, f. eks. når
han fortel at han kan vera oppfarande; ein hund som bjeffar, ei dør som slår kan bringa
han ut av fatning. Korvidt ein slik karakteristikk er dekkande for Ludvig Holberg som
historisk person, skal eg ikkje ta stilling til. Det som derimot har større interesse, er
korvidt den rammar forfattarrolla, dvs. måten forfattaren kommuniserer med lesaren på.
Lesing orientert mot innhald
Utgjevings- og resepsjonshistoria (Ehrencron-Müller 1933, X, 312-55, 403-55; MTkr, 379-83)
gir grovt sett inntrykk av at Holbergs reflekterande prosa til tider har vore neglisjert. Éin
ting er at den har komme i skuggen av andre delar av forfattarskapen, særleg komedie- og
satirediktinga. Vel så viktig er det at den for ein stor del har blitt lese utan omsyn til form
og litterære grep. Språket har stillteiande blitt oppfatta som meir eller mindre transparent
bunad for tanken.
Ei slik lesing, orientert mot innhald meir enn form, gir Holberg sjølv støtte til. Han
seier at tanken er viktigare enn forma, innhaldet viktigare enn uttrykket, kva folk gjer er
viktigare enn kva dei seier, osv. "Forberedelse" til MTkr kritiserer franske moralistar for å
sjå meir etter form enn "Materie" (MTkr, 15). "Fortale" til Ep framhevar at samlinga er
orientert mot innhald og ikkje tomme ord og kompliment (Ep, I. s. III). Eit uoppsliteleg
motiv i forfattarskapen er å låttleggjera vidløftig eller "ziirlig" språk (jfr. f. eks. den talen
skolemeisteren held "om den Fugl Phoenix" i Juele-Stue, scene 12).
Holberg kallar MTkr for "et heelt moralsk Systema" (MTkr, 9), og når han i Ep 447
hevdar at MTkr skapte "mange Bevægelser" (Ep 447, V, 10), er det mest sannsynleg ein
referanse til at det er dei filosofiske og teologiske synspunkta som har verka provoserande.
Dette inntrykket blir stadfesta av Joh. A. Scheibe i 1764; han seier om MTkr: "Insonderheit
hat sein darinn befindliches so genanntes Glaubensbekenntnizs manche Leute gegen ihn
in Harnisch gebracht" (sit. etter Ehrencron-Müller 1933, X, 314).