Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

KOMMUNIKATIV FUNKSJON INNSKRIVEN I TEKSTEN 123
Min Herre haver Ret udi det, han skriver. Jeg tilstaaer, at jeg ved alle Lejligheder
haver udi mine Skrifter tilkiendegivet min Afskye for den Romerske Religion. (Ep 414,
IV, 299.)
I begge tilfelle gir første setning - isolert sett - inntrykk av at det er
brevkommunikasjonen som styrer, dvs. at det dreiar seg om informasjon som dei
historiske dialogpartnarane sit inne med, men som ikkje er innskriven i teksten. Men
allereie i neste setning går ei slik spesifikk innretning i oppløysing. (I ein del tilfelle
er det referanse til tidlegare brev/ skriv, utan nærmare forklaring; men referansen
går då til ein tidlegare tekst, ofte den umiddelbart føregåande; f. eks. Ep 248.)
Brevform og historisk kontekst
Det er ein generell påstand i dette arbeidet at Holberg-essayet er eit litterært eller
estetisk objekt i den grad det er intransitivt, i den grad det bryt av utpeikinga i ein
historisk kontekst. Ikkje desto mindre er det også referanse til samtida, og det er i
denne doble relasjonen til omverda at brevforma utøver si gjerning. I den grad
Holberg-epistelen peiker ut i ein historisk kontekst, kan dette ikkje knytast til
brevforma, til eit samsvar mellom eg og du i og utanfor teksten. Sagt annleis: Som alle
tekstar står også Holberg-epistelen i ein reell dialogsituasjon. Og ikkje bare det:
denne reelle dialogsituasjonen har også hatt påvisleg innverknad på utforminga av
ein del av tekstane. Men den har ingenting å gjera med den dialogen som brevforma
refererer til. Den dialogen er bare fiksjon.
Det er eit mangfald av spørsmål som blir drøfta i Ep: historie, politikk,
biografi, filologi, osv. Holberg tar opp tradisjonelle tema frå moralfilosofisk litteratur,
meir og mindre aktuelle filosofiske eller teologiske spørsmål, og - det som har størst
interesse i denne samanhengen - er at han enkelte stader går inn i konkrete og
spesifikke samtidige debattar. På den måten kan ein sjå enkeltstykke i Ep som
innlegg i ein reell historisk debatt. Eg skal sjå nærmare p å eit par slike tilfelle.
Ifølgje kommentarane til både Chr. Bruun (i utgåva frå 1865-75) og Billeskov
Jansen (i utgåva frå 1944-54) - som ein del av deltaljopplysningane i det følgjande står
i gjeld til - er det nokre få tilfelle der Ep fremjar synspunkt med adresse til bestemte
personar i samtida. Dette gjeld bl.a. eit par stykke (Ep 441 og Ep 414) som refererer til
franskmannen Laurent Angliviel de la Baumelle, ein reformert forfattar som kom til
København 1747. Under opphaldet tok han aktivt del i offentleg debatt. Bl.a. gav han
ut La Spectatrice Danoise ou l'Aspasie