Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

KOMMUNIKATIV FUNKSJON INNSKRIVEN I TEKSTEN 117
(2) Brevet konstituerer mottakaren ("the letter actually constitutes its narratee"
(152). Dette er eit generelt fenomen ved tekst og skrift, men spesielt for brevet er at
mottakaren rommar fleire funksjonar samanlikna med andre slags tekstar ("the
narratee in the letter incorporates several features which differentiate it from the
form of narratee assumed in other texts", 152). Det har for det første ein meir
spesifikk mottakar, og for det andre er mottakaren staden for ei rekke kompetansar.
Nærmare bestemt er mottakaren i brev relatert til mottakaren utanfor teksten, som til
tross for at den teoretisk er skild frå mottakaren slik denne er innskriven i teksten,
like fullt er relevant for beskriving av den lesarrolla teksten definerer. I brev vil den
kompetanse teksten krev av lesaren ofte falla saman med kompetansen til den
verkelege adressaten. I ytterleggåande tilfelle vil det bare vera éin historisk lesar som
har førestnader for å forstå brevet. Mottakaren er såleis både meir konkret og
samstundes meir tvetydig (samanlikna med andre tekstar); han er både ein tekstleg
figurasjon, samstundes som det er referanse til utanomtekstleg nærvere som ikkje
kan reduserast til summen av inskripsjonar i teksten.
Dette forholdet nyanserer Violi ved hjelp av begrepet ideallesar ("Model
Reader"/ "Ideal Reader") som gjer greie for "the sum of competencies necessary for an
adequate comprehension of the text". Ideallesaren er - med ei formulering frå
Umberto Eco - "a sum of the strategies inscribed in the text", eller - slik Charles
Fillmore formulerer det - "an abstraction derived from the operations each reader
completes to understand a text" (Violi 1985, 158). Slik kompetanse kan vanlegvis
avleiast frå teksten sjølv, eller frå generell encyklopedisk kompetanse innanfor eit
språksamfunn eller ein kultur. I brevet derimot krevst encyklopedisk kompetanse
som er idiolektisk, dvs. "information available to only the real addressee of the letter"
(158). I så fall refererer kategorien ideallesar ikkje til ein open klasse av verkelege
lesarar, men fell saman med bare éin lesar ("single reader"), som også er den
empiriske lesaren ("empirical addressee") (Violi gir eit eksempel: "As far as what was
worriyng you is concerned everything went as you planned", 158). Viss ein nyttar
slik idiolektisk kompetanse som kriterium, får ein eit register med to ytterpunkt: (1)
Ideallesaren fell saman med bare den verkelege adressaten, (2) ideallesaren fell
saman med både den verkelege addressaten og ein open klasse andre reelle lesarar.
Her ser Violi eit mogleg første kriterium for ein brevtypologi, nærmare bestemt eit
register for informasjonen i teksten: den kan vera meir og mindre open/ skjult, i kraft
av innrettinga mot ein spesifikk mottakar. (At den informasjonen ein tekst gir, er
meir og mindre open/ skjult, er samstundes eit generelt fenomen som kan beskrivast
på forskjellige måtar, som