Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

FIGUR 111
*…+ ligesom Mennesket kaldes en Microcosmus eller Extract af Verden; saa kand en
Hofmand ansees, som en Microcosmus eller et Compendium af det heele
menneskelige Kiøn *…+ (MTkr IV.82, 327).
*…+ han er som en Janus, som et Billede med adskillige Ansigter, hvoraf eet forestiller
en Løve, et andet en Hare, eet en Slange, et andet en Due, eet en Ulv, et andet et Lam.
Betragter man ham paa een Side, saa finder man intet uden lutter Viisdom og
Dybsindighed, man seer udi Panden ligesom afmalede disse Ord: qvicqvid agis,
prudenter agas, & respice finem. Det er: Før dig op med Agtsomhed, og see til Enden. Den
Station og slibrige Post, som han er sat udi, udfodrer en ugemeen Forsigtighed,
hvorudover man siger, at et Hof er Viisdoms Skole. Betragter man ham igien paa en
anden Side, seer man intet uden lutter Barnagtighed, man finder en yderlig
Omhyggelighed for at sætte sine Klæder udi Folder, sit Haar udi Bukler, sine Fødder
udi lave, saa at en Geometra haver mindre Møje at afpasse et Landkort, end han haver
i at afpasse sit Legeme og sine Klæder. (MTkr IV.82, 327)
Figuren "stor samanlikning" skapar symmetri og ytre pynt. Men den fungerer ikkje
særleg konkretiserande, den gjer heller ikkje tanken særleg klar, snarare utydeleg.
Mot slutten av stykket finn ein endå ein variant av samanlikninga, nærmare bestemt
ei kjede av samanliknande illustrasjonar: Subjektet rår brevvennen ifrå å søka på ei
stilling som Hofmand. Den generelle grunngjevinga for rådet er at store endringar
fører galt av stad, at det er utrygt å gi seg i kast med noko framandt. Dette blir
"opplyst" med fire samanlikningar.
En kat seer best udi Mørke, og en Philosophus lever best in obscuro: ligesom Sneglen
er best i sit eget Huus. Der fortælles udi de gamle Eventyr om Trold, at saa snart de
see Solen, blive de forvandlede til Steen. (MTkr IV.82, 330)
Også her kan ein tala om ytre pynt; rekka av samanlikningar kan seiast å vera
overtydande i kraft av opphopinga av ledd (setningar) som følgjer etter kvarandre i
ein lang rytmisk sekvens. Som forsøk på overtaling må dette likevel reknast som
mislykka. Kjeden av samanlikningar tydeleggjer ikkje ein tanke; det er ikkje tanken,
men den som tenkjer - eller språket han uttrykker tanken gjennom - som kjem i
fokus. Sjølv om dette opplagt er satire og spøk, er språket prinsipielt indikerande,
antydande. Overdrivinga - dei "søkte" parallellane, tvetydigheten i likskapen mellom
"udi Mørke" og "in obscuro", - røper ironien og satiren.
Konklusjon