Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

FIGUR 109
Særleg det siste tilfellet har eit innhald som appellerer til sansane; ein ser for seg den
blinde som famlar seg fram.
Viss innhaldet i samanlikninga derimot blir henta frå menneskelege relasjonar,
blir samanlikninga utydeleg og dermed også mindre verknadsfull. F.eks.: Det er
dårleg å forsøka å klara ei sak utan å studera den til botnar; det er (her kjem
samanlikningleddet) som om eigaren ville kontrollera ein forvaltar bare ved å sjå på
sluttsummen i rekneskapen og ikkje på dei enkelte postane (Holberg Epigrammer
IV.113; Jansen 1938-39, I, 101).
Samanlikninga hos Holberg er ifølgje Billeskov klar og konkret; den tydeleggjer
ein tanke og den påkallar ei sansemessig erfaring. Det er semantiske - meir enn
ornamentale - aspekt som blir aktualiserte.
Ein slik konklusjon er etter mitt syn dekkande for samanlikninga også i
Holberg-essayet. Den er derimot ikkje dekkande for figuren i eit meir generelt
perspektiv. Eit meir overskodande blikk gir tvert imot grunn til å stilla beskrivinga til
Billeskov "på hovudet"; det Billeskov gir som eksempel på dårlege samanlikningar -
det tomme verbalpoenget til Owen, den mislykka jamføringa til Holberg - kan seiast
å vera nettopp noko for tanken, ikkje tydeleggjerande ein allereie tenkt tanke, men
produserande nye tankar hos lesarane. Figuren er produktiv i den grad den er
vertikal, i den grad den motverkar ein klar og tydeleg tanke.
Ordstillings- og setningsfigurar
Holberg pyntar språket også med ordstillings- og setningsfigurar og gir på den
måten prosaen symmetri, musikalitet. Dette skal eg ikkje gå nærmare inn på her. Eg
kjem tilbake til spørsmålet i kapitlet om enkel stil, likeeins i kapitlet om kiasmen.
Inntil vidare må eg nøya meg med generelle tilvisingar til særleg to undersøkingar:
Hagedorn Thomsen 1984, kap. 4 og Hauberg Mortensen 1995.
Til tross for at språkpynt på eitt nivå må oppfattast som uttrykk for overskot
og kontroll, kan den også seiast å vera manifestasjon av det ein kan kalla fattigdom.
Det som får ein på slike tankar i tilfellet Holberg, er tendensen til å la den minste
påstand gå vegen om f. eks. antitesen eller den parvise oppstillinga, med tilhøyrande
syntaktisk og rytmisk balanse. Finn Hauberg Mortensen dokumenterer korleis
Holberg til tross for at han tar omsyn til at språket skal vera syntaktisk korrekt og
semantisk klart, prioriterer ein symmetrisk konstruksjon av setningar og ledd. Dette
skaper redundans; ord, uttrykk, setningar bli føyde til som fyllekalk, primært av
omsyn til at