Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

108 KAP. 3
Samanlikning
Billeskov Jansen har eit eige avsnitt om biletstil i første del av avhandlinga si (Jansen
1938-39, I, 94-107). Sjølve analysen avgrensar seg til epigramma; likevel har den -
ifølgje Billeskov - "en vis Almengyldighed" (95) og kan såleis tena som
orienteringspunkt også for omtale av figur i Holbergs reflekterande prosa.
Ifølgje Billeskov er samanlikninga hos Holberg ikkje ytre pynt, den er
underordna ein idé og blir brukt som argument. Dette gjer han greie for i ei
jamføring med den engelske latinforfattaren John Owen, som er det viktigaste
førebiletet for Holberg som epigrammatikar. Owen lærer Holberg å bruka
samanlikninga epigrammatisk, men det er likevel betydeleg skilnad mellom lærar og
elev i dette tilfellet. Der Holberg har tanke, idé, argument, har Owen ikkje stort meir
enn eit verbalpoeng. Verbalpoenget er biletskapande, men ofte utan meining og
innhald, seier Billeskov. I enkelte tilfelle kan det gi epigrammet god satirisk verknad,
f. eks. der Owen speler på ordparet magnat-magnet (idéen blir gjenbrukt hos
Holberg i Epigrammer IV.85, (jfr. MTkr IV.82):
Stor Kraft har en Magnet; dog maa den staa tilbage
For en Magnat; hin Jern, men denne Guld kan drage.
Men elles er verbalpoenga til Owen ofte tomme og banale, eller kunstferdige på søkt
vis. Billeskov parafraserer som eksempel Owens epigram IV.42: "'Mobilitas' er
Himlens fornemste Egenskab, 'Constantia' Jordens; derfor synes din Pige dig saa
himmelsk og uden al Jordiskhed" (Jansen 1938-39, I, 105). I motsetnad til slik tomhet
eller kunstferdighet er det hos Holberg alltid noko for tanken. Holberg er langt meir
energisk og uthaldande i sin biletstil, han er aktiv og intellektuell. Holberg "iklæder en
Tanke Billedets anskuelige Form eller laaner Tanken med Billedet" (106).
Samanlikninga er tydeleggjerande først og fremst gjennom konkretisering,
dvs. ved å henta sitt innhald frå natur (jord, himmel, planter, dyr) eller enkle livlause
gjenstandar (f. eks. musikkinstrument). Fordi innhaldet i samanlikningsleddet i slike
tilfelle er enkelt, blir teksten klar i førestilling og perspektiv. To eks.:
"*…+ et Menneskes Constitution er *…+ ligesom det u-bekiendte Sydlige Land, hvis
Kuster vi end ikke kiende" (Holberg Epigrammer III.87, 7-8; Jansen 1938-39, I, 101).
"Vi maa leve Livet saa forsigtigt, som de Blinde, der føler sig frem Skridt for Skridt"
(Holberg Epigrammer IV.142 og I.100; Jansen 1938-39, I, 102).