Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

104 KAP. 3
han [Holberg] stadig tager op igjen", seier Olaf Skavlan (Skavlan 1872, 82-83). Og
med ein slik generell karakteristikk er ganske mye sagt. Holberg bruker dei same
bileta om og om igjen; det dreiar seg stort sett om slitte eller såkalla daude metaforar,
eit fast inventar av faste vendingar. Forstått på denne måten indikerer
karakteristikken til Skavlan det som andre kanskje har gitt meir tydeleg uttrykk for,
nemleg at prosaen til Holberg har begrensa ordforråd og stereotypt språk. (Skautrup
1944-70, III, 39-40; Skautrup tar eit visst atterhald. For det første gjeld påstandane
ikkje for komedien, for det andre uttaler han seg på grunnlag av eit generelt inntrykk
og ikkje ei empirisk undersøking.) På dette grunnlaget kan ein seia at metaforane
viser fram språket i sin monotoni og fattigdom, og dei gir - isolert sett - bare minimal
kjensle av figur; lesaren fornemmar ikkje eit virtuelt teikn bak det reelle, heller ingen
tvetydighet eller vertikalitet i teksten.
Eksempel og samanlikning
Noko liknande kan seiast om eksempel og samanlikning. Men eksempel og
samanlikning gir også høve til å sondra mellom eintydighet og tvitydighet, mellom
horisontalitet og vertikalitet i denne prosaen. Dette skal eg gjera litt meir detaljert
greie for. Det eg skriv om eksempel, er resultat av eiga undersøking. Det eg skriv om
samanlikning, tar utgangspunkt i ei undersøking av Billeskov Jansen.
Eksempel i MTkr
Eksemplet er eit sentralt element i Holberg-essayet. Den følgjande omtalen gjeld bare
MTkr, der det bare er eit fåtall av stykka som ikkje har eit eller fleire innslag av
eksempel. Forutan "Forberedelse" og "Fortale" gjeld dette følgjande stykke: MTkr
I.84, MTkr I.104, MTkr I.164, MTkr I.171, MTkr I.143, MTkr III.40, MTkr III.68, MTkr
III.91. (Fleire av desse har til gjengjeld mange samanlikningar.)
Det er ei stor gruppe tekstar som har bare eitt eller eit par innslag av
eksempel. (Bare eitt innslag finn ein i MTkr II.90, MTkr II.94, MTkr II.96, MTkr III.6,
MTkr III.46; lista er ikkje uttømmande). Andre har fleire, nokre er fylte til randen (f.
eks. MTkr III.142).
Eksempel-historiene varierer i utforming, mellom heil historie på den eine sida
og elliptiske former på den andre sida. MTkr III.142 er sjeldan i kraft av å innehalda
ein fullstendig fabel (316.26-317.24). I andre enden av skalaen finn ein historier som
ikkje inneheld stort meir enn eit namn, dvs. som er påminningar meir enn framførte
forteljingar. "Lad en Aristides tale imod U-retfærdighed, en Epictetus mod U-
taalmodighed, en Diogenes mod Vellyst *…+" (MTkr I.82, 59).