Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

FIGUR 103
moderne biletorientert estetikk inneber. Ei slik tilbakevending vil vera eit framskritt.
Så kan ein spørja: Vil ikkje ein redusert retorikk, med eit figur-begrep tilpassa
eit litterært tilfang og med ei orientering mot sansemessig erfaring og semantisk
konsentrasjon, vil ikkje ein slik retorikk lett oversjå litterariteten i tekstar frå tidlegare
tider, og med ei anna orientering? Problemet blir særleg aktuelt overfor tekstar som
plasserer seg i grenselandet mellom litteratur og filosofi.
Figur hos Holberg
Drøftinga av figurbegrepet hos Genette førte bl.a. fram til spørsmål om ikkje ei
litterær orientering som ein finn i nyretorikken, dvs. med ei innretning mot det
sansbare, gir ein for snever kategori når ein står overfor tekstar som er litterære meir
i kraft av ei intellektuell enn ei sansemessig motivering av figuren. Spørsmålet er
aktuelt også for Holberg-essayet. Vil ein ikkje også her finna kvalitetar som eit
moderne, litterært orientert figur-begrep overser?
I den grad figuren er eit essensielt trekk ved Holbergs reflekterande prosa, må
denne prosaen også romma dei essensielle trekka ved figuren, slik Genette gjer greie
for dei. Dvs. at ei kjensle av form gjer seg gjeldande, ei kjensle av eit virtuelt teikn
bak det reelle; denne kjensla er svimlande, vertikal, og den openberrer rolla til
forfattaren eller kritikaren som eit val mellom to oppgåver som eigentleg er éi og den
same: å skriva, å teia.
I den grad dette skjer i Holberg-essayet, er det i kraft av figura meir enn
pictura, nærmare bestemt ein intellektuell meir enn ein sansemessig motivert figur,
og vidare i kraft av tankefigur, dvs. ei simulert haldning.
Med dette er det viktigaste sagt om figur i Holberg-essayet. Påstandane blir
utdjupa i dei tre hovudkapitla om brev, enkel stil og paradoks. Som innleiing til
desse spesifiserande nedslaga vil eg i den resterande delen av dette kapitlet på meir
sonderande og kortfatta vis sjå figuren hos Holberg i meir generelt perspektiv.
Metafor
Holberg-essayet inneheld også figurar som påkallar ei sansemessig erfaring.
Metaforikken er ofte konkret. Men til tross for at det er mange tilfelle av dette, er det
mogleg å gjera kortfatta og generelt greie for fenomenet. Det "At tage Skyggen for
Legemet, Skinnet for Virkeligheden, Barken for Indholdet er Billeder, som