Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

102 KAP. 3
spesiell del av metonymi (kontiguitet). Denne reduksjonen blandar saman forholdet
mellom del og heilskap med forholdet mellom del og resterande delar . Rett nok kan det
i gitte samanhengar vera mogleg å lesa eitt og same uttrykk på begge måtar, dvs. sjå
uttrykket som både metonymisk nærleiksorientert og synekdokisk
inklusjonsorientert. F. eks. kan ein i uttrykket "krone" (for monark) sjå krona både
som knytt til og del av monarken, dvs. som metonymi og synekdoke. Men at det er
mogleg å lesa uttrykket på to måtar, betyr ikkje at desse to måtane er eitt og det
same. Samanslåinga av synekdoke og metonymi reduserer vidare metonymi til bare éin
type nærleik, og stengjer andre nærleiksrelasjonar - kausalitet, tid, funksjon - ute.
Tydingsfeltet for metonymi og synekdoke blir såleis avgrensa til bare romlege forhold;
tendensielt blir såleis bare dei fysisk-materielle eller sansbare aspekta ved dei
opprinnelege tropane aktualiserte. (Genette 1972, 25-28; 1982, 107-10.)
Artikkelen "La rhétorique restreinte" er altså kritisk overfor to tendensar i den
nye interessa for retorikk pr. 1970. Den eine er manglande presisjon i begrepsbruken,
den andre er reduksjonisme. I konklusjonen seier Genette at det ikkje er hans ønske
at litteraturvitskapen eller diktinga skal gi avkall på metaforen, men han åtvarer mot
ein metaforteori som erstatning for ein generell retorikk; ein generell retorikk vil
omfatta ein semiotikk for alle - ikkje bare nokre - diskursar.
Motsetnaden mellom dei to artiklane reflekterer debatten om kva forholdet er
mellom diktekunst og biletkunst. Ut pictura poesis (som biletet så poesien) heiter det
ein stad hos Horats, og desse orda har ettertida brukt som merkelapp på ei
oppfatning av litteratur som prinsipielt lik biletkunst. Andre har - i tradisjonen etter
Du Bos og Lessing - forsøkt å gjera greie for kva som er spesifikt for kvar av dei to
uttrykksformene (noko som nødvendigvis ikkje inneber ei fornekting av likskap
mellom dei). Hos Genette blir denne debatten reflektert i form av eit spesifikt og eit
generelt figurbegrep. Det som er sams horisont i dei to artiklane, er oppfatninga av
figur som kjensle av form, ei kjensle som antyder ei meining bortanfor orda. Dette er
figurens måte å tenka på. Det som er den vesentlege skilnaden mellom artiklane, er
skilnaden mellom pictura og figura. Ved at artikkelen frå 1964 peiker ut figurens
vesen som ein sansemessig omveg, ei sansemessig motivering av teiknet, er den
orientert mot pictura, dvs. ei oppfatning som ser diktinga lik biletet. Artikkelen frå
1970 reserverer seg mot ein slik horisont; den avgrensar figura frå pictura; figur er
omveg, men ikkje nødvendigvis ein sansemessig omveg. Og den konkluderer med å
tilrå ei tilbakevending til antikken som botemiddel mot den innsnevringa som ein