Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

FRAMSYNING 91
La oss også tenka oss at tiltalte ikkje har særleg å forsvara seg med, og at han nyttar
ordspråket som ein utveg, og at dommaren bit på og set han fri. Men la oss tenka oss
litt meir: På tilskodarbenken sit det ein som lyttar etter "holrom i språket", og som
det gradvis går opp for at tiltalte er lur og dommaren dum. Som "tekst" tilbyr
forsvarstalen to lesarroller, d en naive og den gjennomskodande. Dommaren og
tilhøyraren gir gestalt til desse rollene. Dommaren går fem på og tar det som tiltalte
seier til sitt forsvar, for god fisk, dvs. at dommaren aksepterer det som tiltalte
meddeler han. Tilskodaren oppfattar meddelinga annleis; han høyrer kva som blir
sagt, men måten det blir sagt på og situasjonen det blir sagt i, gjer det vanskeleg for
han å svelgja det. Det avgjerande er ikkje kva oppfatning han endar opp med i
spørsmålet om skuld, men at han blir merksam på den doble kommunikasjonen som
førekjem i rettssalen. Å bli merksam på denne doble kommunikasjonen er eit resultat
av ein prosess som tilskodaren gjennomgår mens han lyttar til det som tiltalte seier.
Viss ein forfattar uttaler seg om dikting, f. eks. skriv ein poetikk, kan dette
oppfattast som noko som kjem i tillegg til, ved sida av og skilt frå hans diktariske
praksis. Og forstått slik, kan det danna grunnlag for fleire problemstillingar. I den
grad ein ser slik teoretisering som noko anna enn og lausrive frå praksisen, kan ein
spørja om forfattaren verkeleg er den rette til å gjera greie for kva diktinga kan
utretta, om han verkeleg får til å gjera teoretisk greie for det som han også sjølv gjer i
praksis. Meir generelt kan ein spørja om det er diktinga generelt som blir stilt i fokus,
eller bare delar av den, kanskje bare spesifikke eller perifere delar av den. Eller
spørsmålet kan gå i motsett retning: ein les poetikken som intensjonelle utsegner og
spør så om diktinga til vedkommande forfattar maktar å realisera desse
intensjonane.
Slike problemstillingar er tufta på eit teoretisk skilje mellom teori og praksis,
eit skilje som gjer det mogleg å objektivera det eine på grunnlag av det andre.
Holbergs reflekterande prosa gir god grunn til å stilla spørsmålsteikn ved eit slikt
skilje. Han refererer ofte til sin forfattarskap, til si rolle som forfattar, sitt forhold til
publikum, osv. Dette er kommentarar til allereie føreliggande delar av
forfattarskapen, til kva han har gjort. I tillegg er det også kommentarar til det han er i
ferd med å gjera, altså ei teoretisering over prosaens her og nå. Han set namn på sine
eigne tekstlege grep idet han utfører dei. Han skriv brev, og seier samstundes: dette
er eit brev; tilsvarande med enkel stil, og tilsvarande med paradoks. På den måten
blir det vanskeleg å skilja mellom teori og praksis. Tvert imot er dette stader der
Holberg-teksten syner seg fram som tekst. Det er i kraft av denne framsyninga at
språket blir etsande, at medd elinga går i oppløysing.