Eiliv Vinje - Universitetet i Bergen

90 KAP. 2.3
med kven? Og korleis? ("Who does what to whom? And how?") Spørsmålet styrer
korkje mot lesarundersøking eller resepsjonshistorie, det dreiar seg ikkje om å
avklara korleis konkrete historiske personar reagerer på gitte tekstar, men korleis
teksten konstruerer sin eigen lesar.
Lockwood ser lesaren som eit dobbel-punkt. Det finst ein virtuell lesar som
blir tiltalt i teksten, anten som implisitt mottakar eller ved eksplisitt å bli namngitt på
ein eller annan måte ("du", "kjære lesar", "vi", osv.). Denne virtuelle lesaren er laga
med omsyn til sitt motstykke, den verkelege lesaren utanfor teksten, som teksten
forsøker å gjera inntrykk på. "That 'real' reader, although situated as reader by the
relation to the text, remains other to the text at the same time he or she engages it"
(Lockwood 1996, 25). Desse to punkta er ikkje samanfallande og den effekten teksten
har på lesaren, definerer Lockwood som spenninga mellom dei. Lesaren er ein figur,
han er både nærvere og fråvere. At lesaren blir forstått som dobbel, inneber ikkje at
teksten tilbyr to posisjonar, ein naiv illusjon og ei stabil innsikt. Når lesaren blir
tilboden to posisjonar, er det ikkje for å velja mellom dei, men fordi han gjennom den
prosessen som valet utgjer, gjennomgår ei endring.
To understand what happens to the reader, the reader's position - including of course our own -
must be seen as itself dynamic, unstable, transformed and transforming by the utterance, and not
simply by mutation into two separate stable poles (Lockwood 1996, 27).
Eg vil lesa ein passasje frå MTkr I.83 som illustrasjon på mi forståing av dei
momenta frå Lockwood som eg her har trekt fram.
[…] Fattiges Skiebne er ikke saa ond, som gemeenligen foregives. Vel forekastes herimod, at fattige
Folk have ingen Venner, item at de udi Tretter og Tvistigheder, som de have med de Rige, komme
gemeenligen til kort: thi det heder, at den, som binder sine Skoe med Bast, maa betale Lavet. Til
det første kand svares, at de mange Venner, som de Rige brøste sig af, ere ikkun Mund -Venner
eller rettere Hyklere. Hvad det sidste angaaer, nemlig, at den Fattige har ingen Ret, saa er det vel
et almindeligt Ordsprog; men Ordsproget synes at være giort af de Fattige, og af dem dagligen at
repeteres, og det med en fortreffelig Virkning. Thi der findes utallige devote Dommere, der holde
det for en Pligt at dømme i Faveur af de Fattige, enten de have Ret eller ey: og viser den daglige
Erfarenhed, at en Kierlings Taare og vaade Kinder virke undertiden meere end to Lovfaste Vidner.
(MTkr I.83, 66.)
Som illustrasjon på ulike lesarroller eller på ein figur som reflekterer ein tekstleg
dynamikk, er det særleg dei fem siste linjene av utdraget som har interesse ("men
Ordsproget synes at være giort af de Fattige …"). La oss tenka oss eit tilfelle der
ordspråket ("den Fattige har ingen Ret") blir brukt i rettssalen, av ein fattig stakkar
som er tiltalt. Ordspråket vil då vera metakommentar til forsvaret hans.