2005-04_Helseivest_web - Helse Vest

Nr. 4 - 2005Sjukehusprestane:Menneske i kriseer deira kvardagside 12-15Nytt liv med enkelt inngrepside 3-5Meir fornøgde med sjukehusaside 8-9

Hørt og lestHelse Vest er tildelt 22 millionar kroner frå Helse- ogomsorgsdepartementet. Tiltak og institusjonar i Sogn ogFjordane får over halvparten av midlane med 11,3millionar kroner. Den største potten i fylket skal gå tilrusmiddeltiltak ved Nordfjord Sjukehus og i Florø. Der skaldet brukast 6,2 millionar kroner.NRK Sogn og Fjordane, 8. september 2005Først i 2007 kan Helse Vest og Helse Bergen håpe på å fået «rettferdig» stykke av helsekaken, forteller AnsgarGabrielsen til BA. Men han innrømmer at det er enskjevfordeling, og at Helse Vest kommer skjevest ut.Bergensavisen, 9. september 2005Arbeidstilsynet opprettholder stansingen av byggearbeidenepå pasienthotellet ved Stavanger universitetssjukehus.Arbeidet vil kunne gjenopptas når det er tilstrekkelig sikkertå gå inn i nåværende bygg, forteller tilsynsleder iArbeidstilsynet, Per Stranger-Thorsen.Stavanger Aftenblad, 8. september 2005Mykje glede og mange sorgerOfte kan ein få inntrykk av at det meste er gale i norske sjukehus oginstitusjonar. Slik er det ikkje – tvert imot. Dei aller fleste pasientane ergodt nøgde med behandlinga dei får. Det viser resultat frå undersøkingarder pasientar er spurde om kva for inntrykk dei sit att med etter å hanytta helsetilbodet. Nyleg kom resultata frå ei undersøking (NTNU) somviser at også innbyggjarane (kven som helst) er klart meir nøgde medtilbodet samanlikna med resultat i år 2000. Denne positive utviklinga ergledeleg og inspirerer til vidare innsats.Stadig fleire pasientar treng eit psykiatrisk behandlingstilbod, dessverre.Samstundes er det ein realitet at tilbodet blir utvida, nye plassar blir oppretta,nye institusjonar blir bygde og tekne i bruk. Siste skot påstammen er nybygget til barne- og ungdomspsykiatrisk på Stord. Einflott og tiltalandebygning medÅ bli sett og oppleve at nokonmoderne og smakfullutsmykking.bryr seg om ein, er viktig for atNår medarbeidaranei tillegg viserlivet skal kjennast godt.at dei glødar forå gi pasientane eit positivt opphald, ja, då er eg sikker på at tilbodet ergodt. Den same utviklinga ser vi innan rusfeltet. Også her er fleire nyebehandlingsplassar nyleg tekne i brukInnanfor sjukehusveggane finn vi mykje glede – og mange sorger. Ein avdei som veit mest om ytterpunkta i livet, er sjukehusprest Øystein Kråviki Helse Bergen. Han er først og fremst medmenneske og representerer einviktig kompetanse i eit moderne sjukehus: Å gi omsorg og støtte tilmenneske i ein vanskeleg situasjon. Å snakke saman, å gi av seg sjølv, åhjelpe andre til å rydde i ein livssituasjon som kan verke kaotisk og svart,å vere med og finne vegen vidare; nettopp dette er ein viktig del avoppgåva til presten. Dei fleste av oss bør nok stoppe opp i den travlekvardagen og tenkje over korleis vi kan glede våre næraste – og korleis vikan hjelpe menneske som har det vanskeleg. Å oppleve at nokon bryr segom ein, er viktig for at livet skal kjennast godt.Bruk hausten til å ta vare på deg sjølv. Bruk den vakre vestlandsnaturentil å halde deg i form, ta vare på helsa di – det er ei god investering i dieiga framtid. Å vere i aktivitet saman med dei næraste betyr at du slår tofluger i ein smekk. Ha ein flott haust!Bjørg SandalKommunikasjonsdirektør2RedaksjonBjørg Sandal (ansvarleg redaktør)Elisabeth Huse (redaktør)Heidi BjørnevikKontakt ossinfo@helse-vest.no Tlf. 51 96 38 00TrykkeriColor Print, SandnesUtforming og tilretteleggingOpplagOktan Sydvest AS15 000Helse Vest RHF, Postboks 303 Forus, 4066 StavangerBidragsytararCompartner AS (tekst)Forsidefoto: Bjørn Erik LarsenRedaksjonen avslutta 15. september 2005.Abonner gratis på Helse i vest Send ein e-post til info@helse-vest.no

T e m a : F o r s k i n gHjelper pasientar som har feil diagnose:Får nytt liv med enkelt inngrepPasientar med sterke krampar i leggane og smerter i hofte,kne og rygg kan få eit betre liv takka vere ny kunnskap.Forskarar med base i Førde har funne ei mogleg løysingfor mange som er feildiagnostiserte med muskel- ogskjelettlidingar. Fenomenet heiter kronisk losjesyndrom.– Folk som har kronisk losjesyndrom opplever typiske symptom somspreng og krampar i leggane om natta, samtidig som dei kjenner prikkingog at dei er nomne framme på foten. Resultatet er at dei vaknar fleiregonger om nettene og må ofte opp for å gå, seier forskingsleiar ogoverlege dr. med. Jan Roar Orlin.Oppsiktsvekkjande resultatHan og forskarteamet hans i Helse Førde sende ut eit spørjeskjema til3000 menneske mellom 25 og 75 år i Sogn og Fjordane. Målet var åkartleggje omfanget av kronisk losjesyndrom. Heile 76 prosent av deispurde svarte. Minst 1,5 prosent av desse hadde lidinga. Kan hendemange fleire.– Forskingsarbeidet har gitt oss nokre interessante tilleggsresultat.Det viser seg at fleire pasientar som klager over smerter i rygg, hofteog kne faktisk lid av kronisk losjesyndrom. Vi som arbeider medmuskel- og skjelettlidingar har fått auga opp for ei alternativ årsak tildenne typen smerter, og eit betre grunnlag for å hjelpe pasientane,seier forskingsleiaren.Pasientar som har kronisk losjesyndrom kan bli kvitt plagene med ein enkeloperasjon. Her undersøkjer overlege Jan Roar Orlin nyopererte Reidar Agasøster.Han kunne knapt gå då han kom til sjukehuset, men er no på beina igjen.3

T e m a : F o r s k i n gFoto: Bjørn Erik LarsenMange med kronisk losjesyndrom har så vondt at det åspringe er umogleg. Etter operasjon er løping leikande lettfor Frøydis Stordal Haaland.Han vedgår at han sjølv har vore med på å operere pasientar i ryggen derdet seinare viste seg at årsaka til smertene fanst i leggen.Enkel operasjonKvar muskelgruppe i leggen er avgrensa av ei hinne. Når rommet innanforslike hinner blir for lite og musklane ikkje får den plassen dei treng,oppstår smerter og krampar i leggane, og nokre gonger i hofter og rygg.Det er dette som er kronisk losjesyndrom. Tidlegare har ein trudd atdet berre var trongt muskelrom i fremre del av leggen som var årsaka tilsjukdommen.– I undersøkinga oppdaga vi at dei fleste av pasientane hadde trongemuskelrom i heile leggen. Derfor har operasjon først fått effekt når allemuskelromma er avlasta, seier Orlin.Inngrepet er såre enkelt. Gjennom tre små hol i skinnet på leggen lagarkirurgen eit 20 centimeter langt snitt i muskelhinnene for å skape betreplass til muskulaturen.Mange er uføretrygdaEtter kvart som legane i Førde har fått større forståing for syndromet, erdei også blitt betre i stand til å gi pasientane eit nytt liv. Uvanleg mangemenneske med kronisk losjesyndrom har blitt uføretrygda fordi ingenhar peika på den eigentlege årsaka til muskel- og skjelettlidinganedeira.– For ei tid tilbake blei ei ung jente lagt inn på avdelinga med diagnosendobbeltsidig isjias. Vi klarte ikkje å finne ei fornuftig løysing på plagenehennar, og ho blei sendt heim, fortel Orlin.Væske i kroppenFire månader seinare blei jenta igjen lagt inn på sjukehuset. Einasteforskjellen frå sist, var at ho i mellomtida hadde begynt på p-pilla.– Dermed hadde ho som jenter flest lagt på seg 3-4 kilo på grunn avvæske som samlar seg i kroppen. Denne væska hadde truleg gjort dettrongare for musklane i leggen der det var knapt om plass tidlegare. Jentablei operert, og ho har sidan ikkje merka noko til smertene i leggane elleri ryggen, seier Orlin. Det underlege er at pasienten klaga over smerter iryggen med utstråling til beina, mens den såkalla refererte smerta i stadenstarta i beinet og gjekk opp til ryggen.Har fått auka kunnskapFordi ekstra væske i kroppen gjer det trongare for muskulaturen, er deti undersøkinga frå Førde, ein høg førekomst av pasientar med lavt stoffskifte,diabetes og hjartesvikt – alle tilstandar som fører til at det samlarseg ekstra væske i kroppen.– Ei følgje av dette studiet er at vi har fått auka kunnskap om muskel- ogskjelettlidingar. Det er svært nyttig med tanke på den stadige auken imuskel- og skjelettlidingar verda over, påpeikar Jan Roar Orlin.4Fakta om kronisk losjesyndromSymptom: Dovne føter, prikking, stikking, hevingar, krampar ogsmerter i ein eller begge leggane. I nokre tilfelle har pasientar smerter irygg, hofte eller kne – såkalla referert smerte (vondt ein plass, årsak einannan stad). Mange av pasientane er i tillegg opphovna i kroppen,gjerne med bakgrunn i andre sjukdommar som til dømes revmatiskesjukdommar (ofte fibromyalgi), lavt stoffskifte og hjartesvikt.Kven: Kronisk losjesyndrom, eller rastlaus fot, rammar folk i alle aldrar.Tilstanden er tre gonger så vanleg hos kvinner som hos menn. I mangetilfelle har menneske med kronisk losjesyndrom også karpal-tunnelsyndrom,ein tilsvarande tilstand i hendene.Behandling: Ein enkel operasjon der ein opnar tronge kanalar slik atmusklar og nervar i leggen får betre plass. Dei fleste pasientane blir heiltfriske etter operasjonen. Nokre kan framleis ha smerter, men i mykjemindre grad enn før inngrepet.

Ny styreleiar:Rett frå Stortinget til Helse VestOddvard Nilsen er fersk styreleiar i Helse Vest. Han harbrukt sommaren til å lese seg opp til jobben han no tar fattpå. Og til litt valkamp, sjølvsagt.For Oddvard Nilsen har vore stortingsrepresentant for Høgre i ei årrekkje.Og partiet har fått drahjelp i valkampen. Men no er det slutt.– Eg gir meg etter tolv år på Stortinget. No blir jobben som styreleiar iHelse Vest hovudgeskjeften, og det ser eg fram til,seier askøyværingen.Han har høge ambisjonar på vegne av Helse Vest.– Eg er jo idrettsmann og konkurransemenneske.Derfor legg eg lista høgt òg i andre samanhengar.Visjonen er at Helse Vest skal bli eit lysandeeksempel på korleis helsetenestene skal framstå.Eg har eit sterkt ønske om at vi for pasientanesi skuld skal bli den beste helseregionen, seierstyreleiaren.Han er ikkje svekkja i trua etter å ha møtt resten av styret som bleiformelt innsett 1. juli i år.– Her er det enormt med kompetanse som eg kjem til å trekkje på.Eg ser verkeleg fram til samarbeidet.– Kva brenn du for innan helseområdet?– Eg vil ikkje velje meg eit spesielt område. Heilskap er det viktigaste.Vi skal sørgje for at folk kjem raskt til helsetenestene, og at dei har detbra på sjukehuset. Alle skal få hjelp, og moglegheita til å velje den beste– Eg er jo idrettsmann ogkonkurransemenneske.Derfor legg eg lista høgt.kompetansen, uavhengig av kor dei bur. Eg er også opptatt av at folk skalfå hjelp og omsorg når livet går mot slutten, seier Oddvard Nilsen.– Kva ser du som dei største utfordringane som styreleiar i Helse Vest?– Det er sjølvsagt ein del utfordringar knytt til økonomi. Ei annautfordring er å få til å jobbe langsiktig - utan å bli forstyrra av stadigekursendringar. Difor er eg glad for at Helse Vest er i gang med å planleggjekorleis helsetilbodet skal sjå ut i framtida, sett ut i frå uviklinga ibefolkninga og samfunnet generelt. Det er eit spennande prosjekt vi er igang med her, seier styreleiar Nilsen.Han meiner rusfeltet og psykisk helsevern er andreområde der utfordringane er store. Også oppgåvedelingamellom helseføretaka og sjukehusstruktureni regionen byr på krevjande problemstillingar.– Alle sjukehusa kan ikkje ha kompetanse på alt.Det er nødvendig å fordele oppgåver innan nokreområde for å få til ei vidareutvikling av nødvendigspisskompetanse, seier Oddvard Nilsen.– Du var tidlegare i samferdselskomiteen. Kva føresetnader har du for å verestyreleiar i eit regionalt helseføretak?– Sjølv om eg ikkje har jobba direkte med helse, kjenner eg problemstillingane.Som parlamentarisk leiar i Høgre har eg mellom anna vore medpå å behandle helse- og sosialbudsjettet og delteke i diskusjonane. Det eralltid ein fordel å kjenne eit saksområde godt, og det gjer eg - om ikkje idetalj. Samtidig kan det òg vere ein fordel å ikkje ha for mange fastlåstemeiningar. Etter å ha lese haugevis med dokument og styresaker har egfått god oversikt over problemstillingane i Helse Vest. Det er tydeleg atdet tidlegare styret har gjort eit veldig godt arbeid. Det arbeidet har egtenkt å ta vidare, seier Oddvard Nilsen.6Nytt styre i Helse VestFrå 1. juli blei det innsett nytt styre i Helse Vest. Det ser slik ut:Styreleiar:Oddvard Nilsen, stortingsrepresentant (til 1. oktober).Frå Askøy.Nestleiar:Kari Oftedal Lima, adjunkt. Frå Ålgård.Styremedlemmer:• Svein Andersen, direktør i Statoil. Frå Stavanger.• Brian Bjordal, administrerande direktør i Gassco. Frå Haugesund.• Helge Espelid (representant for dei tilsette). Frå Haugesund.• Inger Hamborg (representant for dei tilsette). Frå Stavanger.• Per Hanasand, kommunalsjef i Sandnes kommune. Frå Stavanger.• Aslaug Husa (representant for dei tilsette). Frå Sola.• Bente Moen, professor ved Institutt for samfunnsmedisinske fag,Universitetet i Bergen. Frå Bergen.• Marit Nordstrand, leiande helsesøster. Frå Høyanger.

Foto: Kjetil Alsvik– Eg har eit sterkt ønske om at vi for pasientanesi skuld skal bli den beste helseregionen,seier styreleiar Oddvard Nilsen.Oddvard Nilsen• Fødd 24. juni 1940.• Utdanning: Statens gymnastikkskole i Forsvaret,lærarskulen, historie og pedagogikkved Universitetet i Bergen.• Har arbeidd 28 år i skulen, 11 av dei som rektor.• Tidlegare landslagstrenar i høgdehopp.• Ordførar i Askøy frå 1989 til 1993.• Stortingsrepresentant for Hordaland frå1993 til 2005.• Styreleiar i Helse Vest RHF og styremedlem iNorges Handelshøyskole.7

Foto: Thor Nielsen– Svara frå innbyggjarane er eintydig positive. Folker heilt klart meir fornøgde med sjukehustenesteneetter helsereforma, seier forskar Fredrik Carlsen vedNTNU.Pasientane er meir fornøgdemed sjukehusaFolk er vesentleg meir fornøgde med sjukehustenestene ettersjukehusreforma enn dei var før. Det viser ei fersk undersøking.– Dette er store utslag, seier forskar Fredrik Carlsen ved Norgesteknisk-naturvitenskapelige universitet i Trondheim.Han er ansvarleg for forskingsprosjektet der målet var å finne ut omsjukehusreforma, sett frå ståstaden til folk flest, har vore vellykka.– Har den det?– Ja, svara frå innbyggjarane er i alle fall eintydig positive, og folk er heiltklart meir fornøgde med sjukehustenestene etter reforma,seier forskaren.Gjeld heile landetI undersøkinga har teamet tatt for seg åtte spørsmål frå to gallupar.Den eine er gjort i 2000 – altså før helsereforma blei innført i 2002, ogden andre i 2003.– Dei åtte spørsmåla fordeler seg på to tema: tilgjengelegheit og kvalitet.Seks av spørsmåla seier noko om kvaliteten på sjukehustenestene, mensto av dei handlar om valfridom og ventetid, altså tilgjengelegheita tiltenestene, forklarer Fredrik Carlsen.Resultata viser at folk er meir fornøgde på alle dei åtte punkta. Dettegjeld for heile landet. Framgangen er særleg sterk for pasientane sinvalfridom og ventetid, men folk har også blitt meir fornøgde medkvaliteten på tenestene. Generelt er folk meir fornøgde med kvalitetenpå tenestene ved sjukehusa enn med tilgjengelegheita.Andre ting kan spele inn– Er det noko område Helse Vest skil seg ut på her?– Helse Vest ligg omtrent akkurat på landsgjennomsnittet på alle punkta,med eitt unntak. På valfridom er folk i vest litt meir misfornøgde ennlandsgjennomsnittet, fortel Carlsen.Han vil ikkje gi sjukehusreforma heile æra for at folk er blitt meirfornøgde med sjukehustenestene.– Det kan vere andre moment enn organiseringa som òg spelar inn.Pasientane har fått fleire rettar, større valfridom og ordninga med frittsjukehusval er blitt meir kjent. Det har også skjedd ein overgang frådøgnbehandling til poliklinisk dagbehandling. Dette har auka kapasitetenved sjukehusa og dermed korta ventetida. Sjukehusa har dessutanfått auka ressursar etter reforma, og dette har ført til auka aktivitet. Mendet skal seiast at aktivitetsauken er større enn auken i ressursar, så det ersnakk om ein reell effektivitetsauke, slår NTNU-forskaren fast.8Fakta om undersøkinga:• Det er i Helse Nord at framgangen er størst frå 2000til 2003. Helse Vest og Helse Aust får deltandreplass. Av fylka peikar Hordaland seg positivt ut.• Folk er aller mest fornøgde med sjukehustenestenei Sør og Aust. Helse Vest får tredje beste plasseringav regionane.• Svarprosenten er låg, 44 prosent i 2000 og 41 prosent i 2003.• Nær 20 000 svarte i 2000 og nær 15 000 i 2003.Folk fekk spørsmål om:• Valmoglegheiter i høve til sjukehus• Ventetid• Behandlingsresultat• Den faglege dyktigheita hos dei tilsette• Serviceinnstillinga til dei tilsette• Punktlegheit• Informasjon om behandling og kva som feilte deg• Tid sett av til pleie

Folk har hatt liten kontroll over sin eigen situasjonsom pasient. Dette har sjukehusreforma gjort nokomed, seier statsvitar Tor Øyvind Jensen.– Folk har fått større råderett– I norsk helsevesen var det tidlegare ein veldig sterk vi-veitbest-kva-som-er-bra-for-deg-kultur.Vi har eit godt helseveseni Noreg, men på dette punktet har vi vore blant dei verste.Men dette har sjukehusreforma gjort noko med, seierstatsvitar Tor Øyvind Jensen.Han er førsteamanuensis ved institutt for administrasjons- ogorganisasjonsvitskap ved Universitetet i Bergen, og meiner norskoffentlegheitskultur har bygd på sterke profesjonar, og teke mindre omsyn til vanlege borgarrettar.Umyndiggjorte pasientar– Konsekvensen har vore at folk har hatt liten råderett over sin eigensituasjon som pasient, og dette har sjukehusreforma gjort noko med. Vihar fått fritt sjukehusval, og pasientar har rett til å klage. Dei kan til ogmed få medhald i klagen sin, noko som var uvanleg på 80-talet ogutenkjeleg på 70-talet, fortel Jensen.Han har tidlegare gjennomført fleire spørjeundersøkingar blant pasientar.– Desse undersøkingane indikerer at det å kjenne seg umyndiggjort, vardet som irriterte folk mest, saman med enkeltfaktorar som å vente påinformasjon, å vente på innkalling og å vente på behandling.Sjukehusreforma har endra på dette, seier Tor Øyvind Jensen.Mista moglegheita for å styreFleire politikarar ønskjer no å reversere sjukehusreforma og avviklehelseføretaka. Tor Øyvind Jensen trur dette kjem av at dei føler dei harmista moglegheita for å styre sjukehusa.– Politikarane er mest opptatt av å ha moglegheit til å styre. Menhelseføretaka er eigne juridiske einingar med eigne styre. No kan detoffentlege berre styre indirekte gjennom å gi rammevilkår, det finst fådirekte styringsverkemiddel, seier han.– Via media kan ein jo få inntrykk av at også pasientane har fått det verreetter reforma?– Pasientane er generelt fornøgde, men det er klart at det med stykkprisfinansieringav ulike inngrep i sjukehusa kan oppstå problem fordi nokrepasientar blir meir lønsame å behandle for sjukehusa enn andre.– Trur du negative oppslag i media påverkar kor fornøgde folk er medsjukehustilbodet?– Mitt inntrykk er at folk stort sett er fornuftige og ikkje i veldig stor gradlar seg påverke av negative oppslag i media. Men både media og folk flesthar altfor stor tillit til ekspertgrupper, legar for eksempel. Her kunne einvore mykje meir kritisk. Ofte har jo desse ekspertane eigne interesser isakene dei frontar, utan at det kjem fram, seier Tor Øyvind Jensen.Folk var vesentleg meirfornøgde med sjukehustilbodeti 2003 enn i 2000Betyr det at sjukehusreforma har voreein suksess for pasientane?Magnhild Meltveit Kleppa,Stortingsrepresentant for Rogaland (Sp)– Det er svært gledeleg at pasientane har blittlangt meir fornøgde. Det er ein særleg honnør tilalle dei flotte fagfolka som trass i svære utfordringarog omstillingar klarer å ha fokus på pasientenog tydeleg gjer eit godt arbeid. Dette resultatetrokkar likevel ikkje ved mitt engasjement for å fåsjukehusa underlagt regional folkevald styring.Nils Johan Ystanes, Regionsleiar,Folkerørsla for lokalsjukehusa.– Vi kan ikkje bruke berre denne undersøkingasom kriterium for at helsereforma har lukkast.Folk i helsevesenet gjer det dei kan for pasientane,og det er positivt at det går rett veg, men mangerundt om i landet er òg redde for å miste helsetilbodetsitt. Det var bra at reforma kom, og vi fekk eipositiv utvikling med det, men det har skjedd tingetterpå som gjer at resultata for 2005 kanskje ikkje ville blitt dei same.Ingrid Mällberg, leiar for regionaltbrukarutval i Helse Vest.– Det er mange måtar å sjå dette på. Det at folk ermeir fornøgde i 2003 enn i 2000 kan ha samanhengmed negative medieoppslag. Folk kan ha sådårleg inntrykk at dei blir positivt overraska nårdei kjem på sjukehuset. Dei gode resultataskuldast også helsereforma. Eg meiner helsereformaer på god veg i forhold til intensjonane. Vihar fått mykje betre innsyn i spesialisthelsetenesta enn vi hadde dåfylkeskommunane styrte. Og det er enormt viktig. Før var dette eitlukka rom, mens det no er mykje meir ope.Per Steinar Osmundnes, Stortingsrepresentantfor Sogn og Fjordane (Krf )og medlem av Helse- og sosialkomiteen– Det blir i dag brukt 4,5 milliardar kroner meiri spesialisthelsetenesta enn då fylkeskommunenhadde ansvaret for sjukehusa. Det har sjølvsagtresultert i at fleire pasientar har fått behandling,og at køane er reduserte. Eg trur ein hadde fåtttil det same dersom fylkeskommunane hadde fåttoverført dei same midlane som helseføretaka.Sjukehusreforma manglar den politiske styringa og openheita somhadde vore ønskjeleg. Difor meiner eg at vi bør reversere reforma.9

Foto: Øyvind SætreFødeavdelinga i Haugesund:Bruker finskejordmødrerfor å hindrefødselsrifterGjennom aktiv jobbing har jordmødrer og legar ved fødeavdelingaved Haugesund sjukehus redusert talet på rifter isamband med fødslar. Opplæring frå finske jordmødrer er eiav årsakene til dei gode resultata.10Ved eit landsomfattande tilsyn i 2004 avdekte Helsetilsynet ei rekkjeforbetringspunkt ved mange av fødeeiningane i landet. Eitt av dei varat for mange kvinner fekk for store fødselsrifter, og at desse ikkje bleiforsvarleg reparerte. Dette har dei teke tak i ved Haugesund sjukehus.– Opp mot 6 prosent av dei fødande ved større fødeklinikkar i Noregopplever å få alvorlege rifter i underlivet. Store rifter kan gi kvinneneseinskadar. Difor er det viktig at vi gjer det vi kan for å hindre fødselsrifter.I Finland får berre 0,5 prosent av kvinnene alvorlege rifter underfødselen. Difor var det naturleg å finne ut kva dei gjer annleis enn oss,seier seksjonsoverlege Torunn Eikeland ved fødeavdelinga på Haugesundsjukehus.TabubelagtDen mest alvorlege og mest tabubelagde seinskaden etter fødselsrifter erat kvinner kan ha problem med å kontrollere lukkemekanismane iunderlivet. Å unngå slike seinskadar er viktig. Undersøkingar viser atberre ein femdel av kvinnene som opplever dette oppsøkjer medisinskhjelp.– I tillegg til at vi har fokus på å minske talet på rifter, må vi også syte forat riftene som oppstår blir behandla skikkeleg i ettertid, sydd skikkeleg oggodt nok følgde opp, seier Torunn Eikeland.Gode støtteteknikkarVed Haugesund sjukehus har dei hatt to finske jordmødrer tilsett.Eikeland har halde fleire kurs saman med dei finske jordmødrene,som har brukt erfaringane og opplæringa frå heimlandet i arbeidet vedHaugesund sjukehus.– Fokuset har mellom anna vore på at jordmødrer og legar brukar godestøtteteknikkar under fødslar. Mellom anna må jordmødrene vere aktivemed å hjelpe hovudet til barnet fram under fødslane. Ei årsak til deimange fødselsriftene ved norske sjukehus kan vere at ein dei siste tiåra istørre grad har hatt tiltru til at kvinnene naturleg kjenner korleis dei skal– På det meste fekk 6 prosent av kvinnene som fødde i Haugesund alvorlegefødselsrifter. No er vi nede i 3,6 prosent, seier overlege Torunn Eikeland.handtere siste delen av fødselen sjølve, og jordmødrene har difor hattnærmast ei hands off-haldning, seier Eikeland.– Men vi skal jo vere fødselshjelparar, og då må vi ha ei aktiv rolle underheile fødselen, understrekar ho.Opplæringa gir resultatI opplæringa blir det også lagt vekt på å gjere operative forløysingarskånsamt. Når ein må klippe i vevet for å få barnet ut, er det svært viktigå vere nøye med sying og oppfølging i etterkant.– På det meste fekk 6 prosent av kvinnene som fødde i Haugesundalvorlege fødselsrifter. Etter at vi sette i gang opplæringsprogrammet har vihatt ein merkbar reduksjon, og er no nede i 3,6 prosent, seier Eikeland.Nasjonal målsettingSeksjonsoverlegen er med i Nasjonalt råd for fødselsomsorg. Eitt av målatil rådet er å redusere talet på fødselsrifter i heile landet.– I første omgang er målet å halvere talet på rifter som oppstår påsjukehusa, seier Eikeland.Det er nemleg dei største klinikkane som har den største prosentdelenfødselsrifter, mens fødestovene har ein lågare prosentdel.– Årsaka er nok både at dei på fødestuene berre tar hand om deiukompliserte fødslane, men òg at dei der passar godt på og er meir aktiveunder fødselen slik at ein unngår rifter, seier Eikeland.

Foto: Øyvind SætreEtter eit døgn på barselavdelinga fekk Unni Østhus og Tormod fl ytte inn påeige rom på pasienthotellet. Opphaldet på sjukehuset har vore positivt.– Eg fekk god hjelp under fødselenDå 31 år gamle Unni Østhus frå Karmøy fødde sitt andrebarn i starten av september, opplevde ho å bli tatt sværtgodt hand om av jordmødrene ved Haugesund sjukehus.Sonen til Unni, Tormod, ville ut litt tidlegare enn planlagt, og gjordesitt for at mora måtte køyrast til sjukehuset i ambulanse. Unni, som ersjukepleiar i kommunehelsetenesta, opplevde ikkje sonens hastverk somdramatisk.– Då eg kom til sjukehuset blei eg møtt av ei jordmor som følgdemeg frå mottaket og opp til fødeavdelinga. Heile tida fekk eg godinformasjon om kva som skulle skje, seier Unni.I tillegg til at føde-/barnseksjonen ved Haugesund sjukehus drivopplæring for å unngå svangerskapsrifter, satsar seksjonen også på atmor og barn skal ha det så godt som mogleg etter fødselen. I løpet avhausten vil sjukehuset bli godkjent som eit mor-barn-vennleg-sjukehus.Det inneber mellom anna at sjukehuset har planar for korleis dei tilsetteskal lære nybakte mødrer å amme.– Eg merkar ei tydeleg betring sidan eg var her for ti år sidan. Dengang var stemninga meir hektisk. No har dei tilsette teke seg god tid tilå svare på alle spørsmål, og eg har fått hjelp når det har vore behov fordet, seier Unni.Atmosfæren på fødeavdelinga var trygg og god heile tida.– Under sjølve fødselen rettleidde jordmødrene meg heile tida, og tokaktivt del i det som skjedde. Sjølv om eg ikkje fekk med meg alt dei sadå det sto på, opplevde eg ein tryggleik heile tida, seier ho.11

Sjukehusprestane:Menneske i kriseer kvardagen deiraEi helg. Eit foreldrepar mistar ein son. Eit anna opplever at den einastedottera deira blir lagt inn på intensivavdelinga mens ho kjempar for livet.Ein sjukehusprest står midt i dei to livsstormane.12

Foto: Bjørn Erik Larsen– Vår jobb er ikkjeå preike for folk.Vi er først og fremstsamtalepartnararfor folk i krise,seier sjukehusprestØystein Kråvik.13

Foto: Bjørn Erik Larsen14T e m a : S j u k e h u s p r e s t a n eFoto: Bjørn Erik Larsen Foto: Bjørn Erik LarsenSterke historier blir fortalte når prestane Patrick W. Wergeland, Liv IngridSvela og Øystein Kråvik oppsummerer ei helgevakt. Men det er også rom forlatter i samlingsstundene deira.Måndag morgon. På eit kontor i ei av fløyene på HaukelandUniversitetssjukehus sit fire prestar. Hovudprest Liv Ingrid Svela ogprestane Patrick W. Wergeland og Torbjørn Skjælaaen høyrer etter nårØystein Kråvik oppsummerer vakthelga si.I djup kriseFor Øystein har vakta vore som ei vanleg helgevakt. Han har møttmenneske i djup krise. Han har gjort sitt beste for å vere til stades for dei.– Fredag kveld blei eg kalla inn på nyføddavdelinga. Eit foreldrepar villesnakke. Det eine av dei for tidleg fødde barna deira var svært dårleg,fortel Øystein kollegaane sine.– Same dag kom ei lita jente inn på intensivavdelinga. Ho var plutselegblitt dårleg og tilstanden var kritisk. Foreldra ville ha ein å snakke med,seier han.Ein del av kvardagenFor menneske som står i slike situasjonar er tragedien total. Det kan ikkjefattast. For sjukehuspresten er tragediane ein del av kvardagen.– Vi kan ikkje distansere oss frå situasjonane vi møter på. Vi må vereaktivt til stades for alle vi møter. Det inneber også at vi heile tida måkjenne på vår eiga smerte, seier Øystein Kråvik.For å klare jobben og trivast i den, har medkjensla til prestane ei grundigfagleg forankring.– Ofte blir jobben vår å hjelpe folk til å halde ut, eller komme vidare iden situasjonen dei står i. Då må vi ha fagleg kunnskap om kva det er åvere til stades for menneske i kriser og reflektere over kva det er vi møterhos oss sjølve i eksistensielle dilemma. Difor er desse samtalene vi harkvar måndag så viktige. Her får vi arbeidd oss gjennom situasjonane vimøter i kvardagen. Her får vi både faglege innspel og utløp for eignekjensler, seier Kråvik.– Har betydd mykjeDei fire sjukehusprestane ved Haukeland har ei oppgåve: Å vere til stadesfor folk som treng dei. Å møte menneske på deira mest sårbare.Brannskadde Jan Johansen og kona Ellen Johansen har hatt stor nytte avsamtalene med sjukehusprest Øystein Kråvik.

Foto: Bjørn Erik Larsen Foto: Bjørn Erik LarsenPrestane betyr mykje for avdelingssjukepleiar Torhild Vedeler vednevrokirurgisk avdeling. – Dei er gode samtalepartnarar både for pasientarog pårørande og dei tilsette ved sjukehuset.– Sjukehusprestane har betydd mykje for meg. Dei har eg kunne pratemed om alt, seier Jan Johansen. Den unge mannen blei kraftig brent i eiulykke, og har tilbrakt nær tre månader på brannskadeavdelinga. Bådehan og kona Ellen Johansen har hatt mange gode samtaler med prestane.– Vår jobb er ikkje å preike for folk. Vi er først og fremst samtalepartnararfor folk i krise. Vi skal lytte til korleis dei opplever livet ogprøve å forstå, seier Øystein Kråvik.Unik kunnskapTida då sjukehusprestane dreiv oppsøkjande arbeid er over. No kjem deinår nokon ber dei kome.– Prestane er ein viktig ressurs for pasientar, pårørande og personalet,seier Torhild Vedeler, avdelingssjukepleiar ved nevrokirurgisk avdeling.Avdelinga tar hand om mange pasientar med svært alvorlege skadar,skadar som oftast har skjedd brått og uventa.– Dei har ein unik kunnskap om det å vere medmenneske. Difor spør videi som kjem til oss eller deira pårørande om dei vil snakke med presten.Mange seier ja, nokre seier tvert nei. Dei aller fleste set pris på å fåtilbodet, seier Vedeler.Overlege Terje G. Alsaker ved barneklinikken har dei same erfaringanesom Vedeler.– I tillegg er dei ein uvurderleg ressurs for oss som står oppe i tragiskesituasjonar. Å oppleve at barn døyr er alltid vanskeleg. Når det først skjerer det godt å vite at sjukehusprestane er der for oss – ikkje fordi dei erprestar, men fordi dei er medmenneske, seier Alsaker.Påverkar eigne livMåndagsmøtet nærmar seg slutten. Øystein Kråvik har fortalt korleisforeldreparet fekk vere saman med barnet sitt like før ho døydde.– I løpet av ei arbeidsveke får vi del i mange sterke historier. Kvart møtemed menneske i krise, påverkar våre eigne kjensler og liv. Men når vimøter menneske i krise kan vi ikkje ha nokon annan agenda enn å vereder og prøve å gi dei det dei treng der og då, seier han.Overlege Terje G. Alsaker ved barneklinikken tar det alltid tungt når eitbarn døyr. Å vite at sjukehusprestane er der for både han sjølv og deipårørande etter at tragedien har skjedd, er trygt.Ny fagdirektøri Helse VestI juni tok professor Odd Søreidetil i stillinga som fagdirektøri Helse Vest. Han kom fråstillinga som strategidirektørved Nasjonalt kunnskapssenterfor helsetjenesten og professori bistilling ved Institutt forhelseledelse og helseøkonomi vedUniversitetet i Oslo.– Det er spennande å få vere med å vidareutvikle spesialisthelsetenestapå Vestlandet. I Helse Vest er det mange engasjerte og kompetentefagfolk som har gjort mykje godt arbeid i den korte tida ettersjukehusreforma. Men framleis har vi ein jobb å gjere for å realiseredei målsettingane vi har for helsetenesta i vår region, seier den nyefagdirektøren.Gjennom ei lang karriere har Søreide hatt fleire professor- og overlegestillingarved Rikshospitalet, Haukeland Universitetssjukehus oguniversiteta i Bergen og Oslo. I tillegg har han vore sjefsforskar hosSINTEF-Unimed og forskings- og strategidirektør i Helse Bergen.Odd Søreide kjem frå Holmedal i Sunnfjord, er 61 år, gift og har to barn.Klart forforskingskonferanseTorsdag 20. og fredag 21. oktober er det klart for dentredje regionale forskingskonferansen i vest. Her blir detmellom anna delt ut to prisar for framragande forsking.Det er det regionale samarbeidsorganet mellom Helse Vest ogUniversitetet i Bergen som arrangerer konferansen. I år skalarrangementet vere på Radisson SAS Hotel Bryggen i Bergen. Konferansenstartar torsdag klokka 16.00, og blir avslutta med lunsj fredag.Torsdag kveld deler styreleiar Oddvard Nilsen i Helse Vest ut toforskingsprisar. Ein individuell pris og ein pris til eit forskingsmiljøsom har utmerka seg. Begge prisane er på 100 000 kroner.Målgruppene for konferansen er både styremedlemmer, leiarar ogforskarar, og målet er å stimulere til auka forsking i regionen.Nokre av temaa for årets konferanse er om god forsking kan stimuleretil betre helse gjennom ei ny heilskapleg helseforskingslov, korleis einkan byggje forskingsnettverk og status for forskingssatsinga i helseføretakai vest.15

T e m a : B a r n e - o g u n g d o m s p s y k i a t r iFleire barn og unge fårhjelp i psykiatrienPlansjef i Helse Vest,Hans Stenby.Det psykiske helsevernet behandla i2004 nesten dobbelt så mange barnog unge som i 1998. I Helse Vest fekkmeir enn 7200 barn og unge behandlingfor psykiske lidingar i fjor. Einauke på 21 prosent frå året før.Veksten nasjonalt er på 17 prosent - densterkaste årlege veksten sidan opptrappingsplaneninnan psykiatri blei innført. Veksteninneber at 3,6 prosent av barne- og ungdomsbefolkningahar fått eit behandlingstilbod i 2004. Tilsvarande talfor 2003 var 3,1 viser førebelse tal frå SINTEF Helse.– Det er svært positivt at fleire barn og unge no får hjelp med deipsykiske lidingane sine. Men det er framleis mykje som gjenstår innandette feltet. Skal vi nå målet om å ha eit behandlingstilbod til 5 prosentav alle barn og unge, krev det ei tung satsing òg i åra framover,seier plansjef Hans Stenby i Helse Vest.Alle dei fem helseregionane behandla fleire barn og unge i fjor. HelseSør hadde størst auke med 23 prosent, Helse Vest er nummer to med 21prosents vekst. Helse Aust hadde den lågaste veksten med 12 prosent.Det er også registrert ein vesentleg vekst på 12 prosent i poliklinisketiltak i 2004. På landsbasis er det derimot ein nedgang i talet på døgnplassarfor barn og unge. Men i Helse Vest aukar dette talet med fireplassar frå 2003 til 2004.Bakgrunn:Psykiatrien har lenge vore høgt prioritert i Helse-Noreg. Mellom annaer det laga ein nasjonal opptrappingsplan for psykisk helse. Ei målsettingi denne er å byggje ut kapasiteten i barne- og ungdomspsykiatrienslik at ein kan gi eit behandlingstilbod til 5 prosent av alle barn ogunge i landet. Opptrappingsperioden er no forlenga til 2008.16Aldri før har så mange barn og unge fått hjelpi psykiatrien. (Illustrasjonsfoto: Kjetil Alsvik)

– Legerekruttering erden største utfordringa– Mitt inntrykk er at det har vore ein framgang innanbarne- og ungdomspsykiatrien, men at det framleis er formange som må vente for lenge for å få hjelp, seier pasientombodetfor psykisk helsevern i Hordaland, Kari Nesfossen.Ho meiner barne- og ungdomspsykiatrien er på rett veg, men at dettehar vore eit så vanskeleg område for pasientane å komme til på, at detframleis er eit langt stykke igjen å gå.– Eg veit at Helse Vest prioriterer dette området, og det må vi vente at vilgi resultat over tid, seier ho.Pasientombodet ser rekruttering til fagfeltet som ei av dei største utfordringane,særleg på legesida.– Tilbodet innan barne- og ungdomspsykiatrien blir bygd ut, menrekrutteringa er vanskeleg. Vi må få inn fleire legar, og dei må bli verandeder og utdanne nye spesialistar. Rekrutteringsvanskar er ei generellproblemstilling innan psykisk helsevern, men den har gjort seg særleggjeldande innan barne- og ungdomspsykiatrien. Her har vi truleg ein underkapasiteti forhold til eit aukande behov på landsbasis, seier Kari Nesfossen.Ho viser mellom anna tilopninga av den nye barneogungdomspsykiatriskeeininga på Stord.– Her har dei klart årekruttere folk til dei flestestillingane, men manglarframleis fagfolk i nokre avlegestillingane.Kari Nesfossen får eindel telefonar og brev fråfrustrerte pårørande tilpasientar innan barne- ogungdomspsykiatrien.– Eg veit at Helse Vest prioriterer dette området,og det må vi vente at vil gi resultat, seierpasientombodet for psykiatri i Hordaland, KariNesfossen.– Som pasientombod blir eg kontakta i dei tilfella der folk opplever atdei ikkje får hjelp. Eg ber dei då ta kontakt med fastlegen sin for å sjå påtilvisinga ein gang til. Skal pasienten få riktig hjelp til rett tid er det viktigat denne er så klargjerande som mogleg, forklarer ho.Nytt tilbod til barn og unge på Stord22. august var det offisiell opning av Stord distriktspsykiatriskesenter (DPS) som rommar Stord BUP. – Dette er eitstort løft for det psykiatriske tilbodet til barn og unge i HelseFonna, seier Inger Johanne Moe, leiar for barne- og ungdomspsykiatrieni Helse Fonna.– Her er det lyst, triveleg og fantastisk fl ott!, seierInger Johanne Moe om nye Stord BUP.Nybygget inneheldto poliklinikkar forvaksne, to sengepostarfor vaksnemed 15 senger, einpoliklinikk for barnog unge og ein nysengepost med fireplassar for ungdom.Der finst og ei fulltutstyrt familieleilegheit.Inger Johanne Moe.– Vi har teke imot pasientar sidan 16. mars.Endeleg slepp unge frå Sunnhordland ogIndre Hardanger å dra til Bergen for å fåbehandling. Vi har fått mange fleiremoglegheiter for å gi hjelp, seier Moe.Bygget er 3100 kvadratmeter stort og har kostanær 63 millionar kroner.– Her er det lyst, triveleg og fantastisk flott!Vi har berre fått positive tilbakemeldingar påbygget, fortel Moe.Ho opplyser at det er planar om å opne ein eigen barnepost ved barneogungdomspsykiatrisk avdeling i Haugesund i løpet av november.– Her vil vi få fire plassar til å ta i mot barn mellom 7 og 13 tildøgnbehandling, forklarer Inger Johanne Moe.Ho legg til at planane føreset finansiering gjennom opptrappingsplanenfor psykiatri.17

N E D I V E K TBakgrunn:Kristin Dingen frå Gulen og SteinWormsen frå Stavanger er med på eitpilotprosjekt mot ekstrem overvekt iregi av Helse Vest. Behandlinga dreierseg om å endre livsstil, med fokus påsunn mat, mosjon og mental trening.Stein og Kristin har tilbrakt 16 vekerved Ebeltoft Kurcenter i Danmark, åtteveker heime og er no inne i tredje faseav behandlinga ved Hauglandsentereti Sogn og Fjordane. Helse i vest følgjerdei på vegen mot eit lettare liv.Kristin Dingen frå GulenVekt då ho starta behandlinga: 138 kiloVekttap etter 35 veker: 40 kiloFoto: David Zadig Foto: David Zadig18– Eg har trena meg friskKristin Dingen kjenner ikkje igjen seg sjølv. – Eg har detkjempebra, heilt fabelaktig. Ved hjelp av trening har eg blittmykje meir mobil og fått ein vanvittig energi. Eg har rett ogslett trena meg frisk, jublar ho.Kristin kan ikkje hugse sist ho vog under 100 kilo.– Vennene mine er forbausa over at det har gått så bra. Eg trefte nettoppnokre som eg ikkje hadde sett sidan januar. Dei måtte spørje om detverkeleg var meg, ler ho.Ho trivst godt på Hauglandsenteret.– Her er dei utruleg flinke, særleg treningsmessig. Det er eit pluss at deier utdanna idrettspedagogar. Eg gir dei full pott!Bryt grenserDen største utfordringa er å vere i ei stor gruppe på 24 heilt ulikepersonar. Då er det særleg viktig å halde eit positivt fokus.Fakta:Det er Røde Kors som eig Hauglandsenteret i Flekke i Sognog Fjordane. Senteret har ei driftsavtale med Helse Vest.Slik er kvardagen ved Hauglandsenteret:• Seks måltider kvar dag• Morgontur før frukost• To treningsøkter før lunsj– Eg vil ikkje fokusere på det negative, ein må halde fast ved det positive.Sjølv stortrivst eg. Gjennom denne prosessen har eg brote mange grenserog er stolt over meg sjølv. Eg har for eksempel vore på rappellering. Detvar ei utfordring for meg som har høgdeskrekk. Men eg klarte det.Skryt av deg sjølv!– No har du slanka deg i over eit halvt år. Blir du ikkje lei?– Tvert om, eg blir berre meir og meir gira. Eg ser at vekttapet har gjortmeg utruleg bra. Ein nedtur vil nok kome, men den tid, den sorg. Eg gjerså godt eg kan så lenge eg har humør og guts.– Kva er ditt råd til andre som blir inspirert av det du har oppnådd?– Første bod er at du må vere innstilt på det sjølv. Du må vere mentaltinnstilt og forstå problemet, elles held du ikkje ut. Sjå det positive, ogskryt av deg sjølv når du klarer noko du ikkje trudde du skulle klare, eroppfordringa frå Kristin Dingen.• Ei treningsøkt etter lunsj• Meir trening seinare på dagen /kvelden for dei somønskjer det• Tre og tre deltakarar bur i kvar hytte• To og to hytter dannar eit fellesskap som lagar oget middag saman

Foto: David ZadigFoto: David ZadigStein Wormsen frå StavangerVekt då han starta behandlinga: 182,5 kiloVekttap etter 35 veker: 45 kilo- Ein siger å fullføre– Eg gler meg til å komme heim og ta fatt på livet igjen,sjølv om det blir eit helt anna liv. Mykje arbeid stårigjen. Likevel er det å fullføre dette behandlingsoppleggetein siger for meg, fortel Stein Wormsen.I over eit halvt år har han jobba knallhardt for å endre livsstil og gå nedi vekt. Den tredje fasen i behandlingsopplegget mot ekstrem overvektnærmar seg slutten. Sjølv om han kjenner at det røyner på, er hanfornøgd med resultatet.– Det er vanskeleg å vere fokusert over så lang tid. Men den fysiskeforma har ikkje vore betre sidan eg dreiv aktivt med fotball i tenåra.Og 45 kilo ned, klart eg er fornøgd med det, seier han.Ein tøff prosessDet vanskelegaste no er å vere heimanfrå og å leve tett på andre i sålang tid.– Vi i gruppa er nok svært forskjellege, både i skinn og sinn. Etter sålang tid er det naturleg at slitasjen på kvarandre blir større. Eg likar å tameg ein rotur på fjorden, slik at eg får litt tid for meg sjølv.Stein er overraska over at den mentale innstillinga speler ei så stor rolle.– Eg trudde ikkje sjølv den mentale biten var så viktig, men det er den.Prosessen er tøff. Det ein har brukt eit heilt liv til å leggje på seg bådefysisk og mentalt, skal ein ta av seg på få månader.Takkar fastlegenOppfølginga heime planlegg han å ta hos fastlegen.– Det var han som greip tak i meg og anbefalte meg å prøve detteopplegget. Eg er utruleg takksam for det. No er eg så godt på veg at egi alle fall ikkje har tenkt å gi meg. Målet er å nå ei vekt eg kan leve medog som ikkje er ein helserisiko.Stein oppmuntrar gjerne andre som slit med for mange kilo.Idrettspedagogen:- Det gjeld å overvinneseg sjølvFor å lykkast med varig livsstilsendring må tre bitar påplass i puslespelet: Fysisk trening, kosthald og mentalpåverknad.– Mykje går på å oppleve meistring, det å klare noko ein ikkje harklart før. Mange i gruppa klarer no aktivitetar som for dei tidlegare varekstreme. For eksempel kan fleire av dei gå ein 20 kilometer lang tur ikupert terreng, seier Jo Inge Gåsvær. Han er leiande idrettspedagog vedHauglandsenteret i Sogn og Fjordane. Der er no den første gruppa fråHelse Vest inne i tredje fase av behandlinga mot ekstrem overvekt.Å overvinne seg sjølv– Det gjeld å overvinne seg sjølv og tankar om eigne avgrensingar. Fordei fleste er det viktigaste at dei får ei vekt og eit liv dei kan trivast med.Mange seier no at dei har fått livet sitt tilbake og klarer seg i kvardagen.Eg har ein utruleg givande jobb som får vere med på det, seier GåsværHan har hovudfag frå Idrettshøyskolen og kan teorien om førebyggjandehelse og trening. Han legg vekt på at treninga skal vere variert.– Mange har ikkje vore vande med å trene. Når ein plutseleg skal trenemykje, må ein variere belastninga på kroppen. Viss ikkje kan ein skadeseg. Trener ein variert, får ulike typar vev heile tida kvile,seier idrettspedagogen.Samarbeider med DanmarkDen mentale treninga er det fagfolka frå Ebeltoft Kurcenter som stortsett tek seg av. Så langt har representantar derifrå vore på Hauglandsentereti to veker, ei veke om gangen.– Vi prøver å gjennomføre prosjektet slik at vi får overført kompetansefrå Ebeltoft Kurcenter, som har lang erfaring innan området. Vi har nohalde på i tolv veker. Først etter neste gruppe kan vi trekkje konklusjonarom kva vi har lukkast med og kva vi må jobbe vidare med. Det vi serallereie no, er at vi treng å heve kompetansen på den mentale treninga,meiner Gåsvær.– Overvekt er ikkje ein livsvarig tilstand, det går an å gjere noko meddet. Det er heller ingen skam å få hjelp til å leggje om til ein sunnarelivsstil. Sjølv opplevde eg at resultata kom utruleg fort, slår han fast.19

I Helse Førde har dei endra på rutinane og korta ned epikrisetida. Resultateter at pasientane får raskare oppfølging. (Illustrasjonsfoto: Kjetil Alsvik)Sjukehusa og fastlegane flinkare til å snakke saman:Pasientane får raskare ogbetre oppfølging20Pasientane får betre oppfølging etter heimkomsten fråsjukehuset om fastlegen får opplysningar om sjukdommendeira så snart som råd. I Helse Førde har dei teke grep for ågjere samhandlinga mellom sjukehusa og primærhelsetenestabetre.Helse Vest har sett som krav at 80 prosentav epikrisane, det vil seie oppsummeringaav behandlinga pasienten har fått ved sjukehuset,skal sendast frå sjukehuset seinastei veke etter at pasienten er skriven ut. Åfå helseføretaka i regionen til å følgje oppdette kravet har vist seg å vere utfordrande.Men i Helse Førde er dei no i mål.Nye rutinar– Vi har arbeidd målretta med åAnne Margrethe Øvsthus leggje om epikriserutinane for nå kravet fråHelse Vest, seier direktør Anne MargretheØvsthus ved Kirurgisk klinikk i Helse Førde.I mars i år blei 38 prosent av epikrisane sende ut innan fristen på sjudagar. I juni gjaldt dette 83 prosent av epikrisane, og prosentdelen harsidan lege på over 80. Kirurgisk klinikk i Førde behandlar om lag 1000inneliggjande pasientar kvar månad.God utvikling– Det er gledeleg at Helse Førde har nådd målet. Dei gode resultataskuldast både engasjement frå dei som arbeider med epikrisane og atleiinga har høg fokus på området, seier fagdirektør Odd Søreide i HelseVest. Han registrerer at det er ei god utvikling i epikrisetida også i deiandre helseføretaka i regionen.– Vi er på god veg til å nå kravet. Samtidig må vi heile tida arbeide for atepikrisetida står på dagsorden. Det er viktig at også dei som kan vise tilgode resultat framleis har dette høgt oppe. Langsiktig fokus er nødvendigfor å halde epikrisetida nede, seier Søreide.Frå skippertak til jamt og trutt– Årsaka til forbetringa er at vi har endra på rutinane. Tidlegare bleiepikrisane skrivne når legane hadde ei ledig stund. Då dikterte dei gjernemange epikrisar om gangen – noko som igjen førte til at sekretærane fekkmange epikrisar å skrive i periodar. No dikterer legane epikrisane stortsett same dag som pasientane blir skrivne ut av sjukehusa. Og sekretæraneset av tid kvar dag til å skrive dei, seier Øvsthus.Alle er medPå alle nivå i dei ulike avdelingane har medarbeidarane engasjert seg for åfå epikrisane ut innan fristen.– Vi har som mål at alle epikrisar som blir sende ut skal vere fullstendige.Det inneber at diagnosen skal vere klar før vi sender epikrisane tilprimærhelsetenesta. Den einaste utfordringa i denne samanhengen er iforhold til prøver som blir teke av kreftpasientar. Dei tar det ofte litt tidå få svar på. I desse tilfella blir epikrisane sende ut så snart vi har fått svarpå prøvene, forklarer Anne Margrethe Øvsthus.

Foto: Bjørn Erik LarsenInntektsfordelinga i regionen:Rapport snartklar for høyringKorleis skal inntektene fordelast frå Helse Vest og ut tilhelseføretaka i regionen? Rapporten frå prosjektgruppa somgreier ut dette spørsmålet, blir klar for høyring i haust.Oddvar Kaarbøe ved Universitetet i Bergen er ein av to eksterne forskararsom har bidrege med innspel og kunnskap i prosjektet. Han understrekarat ingen endelege konklusjonar er dregne, og at arbeidsgruppa er inne iein prosess.– Det er eit krevjande og interessant arbeid å finne fram til eitressursfordelingssystem som skal tilfredsstille mandatet gruppa har fått.Eg opplever at deltakarane i gruppa er konstruktive og opne for å finneløysingar, seier forskaren.Han meiner prosjektet og prosessen i seg sjølv er viktig.– For det første er det bra at ein prøver å lage meir objektive kriteriumfor korleis pengane skal fordelast. For det andre er helseføretaka aktivtmed i prosessen. Det skapar ei forståing for utfordringane også ut overeige føretak, meiner Kaarbøe.Har vurdert hovudprinsippGruppa har blant anna sett på nokre hovudprinsipp for korleis modellenskal byggjast. Det første hovudprinsippet som har vore diskutert, er athelseføretaka får tildelt midlar ut frå opptaksområde. Det vil seie at kvartføretak får eit hovudansvar for å sikre at innbyggjarane får eit tilfredsstillandetilbod frå spesialisthelsetenestene. Dette vil likevel ikkje komme ikonflikt med Helse Vest sitt overordna ansvar for å sørgje forhelsetenester til innbyggjarane, eller med pasienten sin rett til frittsjukehusval. Pengestraumen vil følgje pasienten.Eit anna hovudprinsipp gruppa har vurdert, er at finansieringsmodellenskal setje helseføretaka i stand til å gi innbyggjarane eit likt tilbod avspesialisthelsetenester av god kvalitet. For å oppfylle dette prinsippet måhelseføretaka få kompensasjon for variasjonane i innbyggjarane sitt behovfor spesialisthelsetenester.Bør få kompensasjonDet å kompensere for variasjonar i behov er likevel ikkje tilstrekkjeleg,trur arbeidsgruppa. Sjukehusa har i utgangspunktet ikkje like føresetnaderfor å drive pasientbehandling. Det er fleire forhold som påverkarkostnadene, blant anna undervisning, forsking og høgspesialisertmedisinsk verksemd. I tillegg bør sjukehusa få kompensasjon for forholdsom er kostnadsdrivande, men som helseføretaka sjølv ikkje kan påverke.Det gjeld for eksempel kostnader ved å halde oppe ein desentralisertsjukehusstruktur.Forskar Oddvar Kaarbøe er med i gruppa som ser på inntektsfordelingamellom helseføretaka i vest.Kva synst du om prosessen?Helseføretaka er med på eit prosjekt som skal komme fram til retningsliner forinntektsfordelinga i regionen. Vi har spurt tre av medlemmene i prosjektgruppakva dei synst om prosessen så langt?Bakgrunn:Alf Håkon Haugland,økonomisjef i Helse Stavanger:Prosessen har vore grei i innhald. Vi har fått veldig godfagleg støtte frå dei eksterne forskarane. Det er uheldigat prosessen har sklidd litt ut i tid, sidan konklusjonenkan komme nær opp til budsjettprosessen for 2006.Prosjektet har elles vore positivt.Marit Myrland, økonomidirektør i Helse Fonna:Vi har hatt eit fruktbart samarbeid i prosjektgruppa,med mange gode diskusjonar. Vi har i stor grad blitteinige om prinsippa. Utfordringa blir å halde eit objektivtfokus når dei økonomiske konsekvensane kjem påbordet. Uansett er prosjektet kjærkome og nødvendig.Dette er ein god start på eit arbeid som bør utviklastover fleire år.Ole-Bjørn Gjerde, økonomidirektøri Helse Bergen:Alle er interesserte i å finne ein god modell slik at viveit over tid kva vi har å halde oss til. Den må i størstmogleg grad vere basert på objektive kriterium. Einslik modell vil opplevast som meir rettferdig, og dethar derfor vore ei fin og open haldning heile vegen iprosjektet. Dette til tross for at utfallet kan få uventaøkonomiske konsekvensar for dei enkelte helseføretaka.• Helse Vest har sett ned ei arbeidsgruppe som skal sjå på korleis einkan sikre ei rettferdig fordeling av dei økonomiske ressursane.• Gruppa er samansett av økonomifolk frå Helse Bergen, HelseFonna, Helse Stavanger, Helse Førde, dei private ideelle sjukehusaog Helse Vest. Eirik Vikane (Akademikerne) og Anne June IversenHuus (YS) representerer dei tilsette. I tillegg bidreg professor ihelseøkonomi Terje P. Hagen (Universitetet i Oslo) og forskarOddvar Kaarbøe (Universitetet i Bergen) som rådgivarar og sekretariat.• Prosjektgruppa skal levere innstillinga si til administrerandedirektør i Helse Vest i haust. Rapporten skal deretter på høyring.• Prinsippa for finansiering skal etter planen takast i bruk i sambandmed budsjettet for 2006.21

Ikkje så sunt som du trurKylling har lenge blitt sett på som eit sunt val for familiemiddagen,men dagens fjærkre fortener ikkje dette ryktet, viser ein nystudie. Det unaturlege kosthaldet og mangelen på trening førertil at dei inneheld mykje meir fett enn for 30, 40 og 50 år sidan.Faktisk inneheld mange kyllingar no meir fett enn protein, viserstudien. Forskarane brukte data frå ein studie som samanliknainnhaldet i kylling i 1970 med i dag. Dei fann ut at feittinnhaldeter blitt nesten tre gonger høgare. Innhaldet av proteiner redusert med nesten ein tredel.(Frå www.mozon.no)Pene barn fårmeir omsorgPene barn får meir merksemd og blir betre beskytta av far ogmor enn mindre pene søsken, hevdar ein kanadisk psykolog.13 prosent av pene barn blir spende godt fast på handleturen– og berre 1 prosent av dei minst pene får same omsorg, viser eiundersøking.Protestmailane lot ikkje vente på seg då dr. Andrew Harrell vedUniversity of Alberta nyleg offentleggjorde funna frå undersøkinga.Foreldre reagerte med ubehag eller benekting.– Dei fleste menneske blir opprørte av tanken på at ytre skjønnheitkan vere ein faktor i forhold til barna, seier Harrell.Han har spesialisert seg på barns sikkerheit i handlevogner,og teamet hans observerte foreldre og barn på handletur iperiodar på ti minutt.Funna viste at 1,2 prosent av dei minst pene barna var spende fast,Folat styrkjer hjernenDet er ikkje berre i fosterstadiet vi har godt av folat. No viser detseg at vitaminet truleg også hjelper mot Alzheimers sjukdom.Gjennom ein niårig studie fann forskarar ut at eldre personarsom fekk i seg mykje folat reduserte risikoen for Alzheimerssjukdom vesentleg. Dei som ikkje åt folat hadde dobbelt så storrisiko for sjukdommen.Alzheimers sjukdom er ei liding som gradvis øydelegghukommelsen og moglegheita til å tenkje fornuftig. I følgjeTidsskriftet.no får omtrent 20 prosent av alle mellom 75 og 84år sjukdommen. 45 til 50 prosent av alle over 85 år blir ogsåramma.Forskarane analyserte dietten til 579 deltakarar over 60 år.I løpet av ni år utvikla 57 deltakarar Alzheimers sjukdom.Forskarane samanlikna næringsinntaket til dei som utviklasjukdommen med dei som forblei friske. Samanlikninga visteat dei som hadde høgt inntak av folat hadde nesten 60 prosentmindre risiko for å få lidinga.(Frå www.mozon.no)samanlikna med 13,3 prosent av dei penaste ungane. Dette er reindarwinisme - ubevisst sikring av dei ”penaste” og beste genene forframtida, trur Andrew Harrell. Også tidlegare undersøkingar pådette området stadfestar same tendens.Stakkars dei ungane som ikkje er blant dei penaste. For nokremånader sidan kom også ei undersøking frå Senter for adferdsforskningi Stavanger som kunne tyde på at lærarar er meirskeptiske og ventar meir bråk frå elevar med mindre tiltalandeutsjånad. Men det blir likevel eit hakk tøffare når sjølv mammaog pappa forskjellsbehandlar gullungane.(Frå www.forskning.no)Klem for livetKlemming er ikkje berre godt. Det er også sunt, meiner forskarar fråUniversity of North Carolina i USA.Ein god kos kan nemleg senkje både blodtrykket og nivået avstresshormon i kroppen. Dermed reduserer ein også risikoen for å fåhjertetrøbbel.Og det ser ut til at det er jentene som får mest helse ut av klemminga.Karen Grewen og kollegaane hennar undersøkte kva som skjeddeinne i kroppen, då 39 par i alderen 20 til 49 klemte. Blodprøvarviste at begge partane hadde høgare nivå av hormonet oxytocinetter klemmen. Oxytocinet er forbunde med kjærleik og nære bandmellom menneske, og partnarane som var spesielt glade i kvarandre,hadde meir av hormonet enn resten.Men undersøkinga tyda også på at damene fekk ekstra mykje utav kosinga. Den kvinnelege halvdelen av para hadde nemleg ogsålavare nivå av stresshormonet kortisol i blodet etter klemmen. Detsåg også ut til at nærkontakten hadde senka blodtrykket.Resultata stemmer godt overeins med tidlegare undersøkingar avklemmens helsebringande effektar. Dermed er det altså ingen grunntil å halde fingrane av fatet.(Frå www.forskning.no)22

Felles IT-systempå veg inni sjukehusaI løpet av dei neste åra skal det innførast eit nytt, fellespasientadministrativt system og elektronisk pasientjournal(PAS/EPJ) i alle helseføretaka i Helse Vest. – Dette er detstørste IT-løftet vi kan gjere i sjukehusa, seier prosjektleiarOle-Morten Holmøy.Fleire av dagens PAS/EPJ-system må skiftast, først og fremst fordi dei erutdaterte. Eit felles system legg dessutan betre til rette for informasjonsutvekslingmellom føretaka.– Vi ønskjer å etablere ei meir heilskapleg og koordinert plattform for deiIT-verktøya som blir nytta i regionen, fortel Holmøy.Leverandør valdI april blei det inngått ei rammeavtale med TietoEnator om leveranse avPAS/EPJ-systemet Infomedix. Det er no sett i gang eit regionalt prosjektmed rundt 50 representantar frå alle føretaka. Målet er å utarbeide eirekkje felles retningsliner for systemet og leggje til rette for at systemetkan innførast i føretaka.– Målet er å sørgje for ei så optimal innføring som mogleg ihelseføretaka, seier Holmøy.Ole-Morten Holmøy er prosjektleiar for det største felles IT-løftet for sjukehusai Helse Vest.Store utfordringarInnføringa vil medføre store systemmessige og organisatoriske utfordringar.– Dette er det største IT-løftet vi kan gjere i sjukehusa, sidan det involvereralle som driv med pasientbehandling. PAS/EPJ er også det størsteog mest komplekse IT-verktøyet medarbeidarane har i sin kvardag, fortelprosjektleiaren.– Vi må leggje til rette for at sjukehusa skal få størst mogleg gevinst frådet nye systemet. Dette gjeld særleg med tanke på den vidare utviklingafrå ei papirbasert til ei elektronisk basert verd.Rettar blikket mot framtidaHelse Vest ønskjer å skape eit framtidsretta helsetilbod somdekkjer behova hos innbyggjarane på lang sikt. Arbeidetmed ein overordna plan som skal gi retning for utviklingaav helsetilbodet i regionen, er no i gang.Det nye styret i Helse Vest fekk på styremøtet 6. september presentertskissene til det som skal bli Helse Vest sitt arbeid fram mot ein langtidsplan.Slik vil ein teikne eit bilete av behova i samfunnet og hos pasientane,og tilpasse det framtidige helsetilbodet til dette.– Vi vil til dømes sjå på trendar innan samfunnsutviklinga generelt oginnan helse spesielt, seier Helge Bryne.Viktige stikkord for prosjektet er demografi og busetnad, samfunns- ogpolitisk utvikling, forventa sjukdomspanorama, medisinsk-fagleg utvikling,forsking og forventningar hos innbyggjarane.– Gjennom brei involvering og dialog med mange ulike samfunnsaktørarskal Helse Vest skaffe seg eit så godt bilete som mogleg avbehovet for helsetenester i framtida. Vi ønskjer å involvere mange,både brukarar og tilsette samt norske og internasjonale ressurspersonar,seier viseadministrerande direktør Helge Bryne i Helse Vest, leiar forstyringsgruppa til prosjektet.Arbeidet med den langsiktige planen er berre i startgropa. Etter kvart skalprosjektet organiserast i prosjektgrupper og prosessar med ulike tilnærmingartil framtidas helsetilbod.23

Returadresse:Hesle Vest RHFPostboks 303 ForusB4066 StavangerNamn: Sigrun Vik NilsenAlder: 52 årStilling: Avdelingsleiar ved avdeling for farmasøytisk rådgiving ved sjukehusapoteket i FørdeArbeidsstad: Apoteka VestMed medisin på menyenFeil medisin til feil person kan vere livsfarleg. Sigrun VikNilsen sørgjer for at helsepersonell i Sogn og Fjordanefår opplæring og kunnskap til å unngå feilmedisinering.Jobben hennar er delt i to. Halvparten av tida jobbar ho opp mot detpsykiske helsevernet i Helse Førde. Resten av tida er det kommunane iIndre Sogn som får medisinsk rettleiing.– Desse to jobbane er på mange måtar veldig like. Hovudfokus er påkvalitetssikring av legemiddelhandtering og –bruk. For å få ei så sikkermedisinutdeling som mogleg, er det nødvendig å heve kompetansenhos dei som gjer denne jobben, seier Vik Nilsen.Derfor gir ho råd og undervisning til helsepersonell. Både ikommunane og i Helse Førde.Sigrun Vik Nilsen er også leiar for legemiddelkomiteen i Helse Førde.Legemiddelkomiteen er rådgivar for fagdirektøren i legemiddelspørsmål.Som avdelingsleiar har ho personal- og økonomiansvar. Ei annaviktig oppgåve er innkjøp av legemidlar.– Eg har hatt denne jobben i fem år no. Det kjekkaste er å jobbetverrfagleg, i samarbeid med anna helsepersonell. Det er fint å sjå atyrkesgruppene utfyller kvarandre til beste for pasienten.Sigrun Vik Nilsen er utdanna farmasøyt med spesialisering isjukehusfarmasi.– Eg trivst veldig godt med å jobbe innan sjukehusfarmasi. Her er heiltandre problemstillingar enn i vanlege apotek. Det er meir rådgivingog produksjon i sjukehusapoteka. Og meir variasjon. Private apotek ermeir salsorienterte, seier ho.– Vi tilbyr kurs i legemiddelhandtering til kommunane, og gir rådmed omsyn til legemiddelhandtering. Her blir det lagt vekt på å følgjerutinar og opptre forsvarleg, slik at ein kan hindre eventuelle feil.Sigrun Vik Nilsen er eigentleg frå Fitjar iHordaland, men kom til Sogn og Fjordaneog sjukehusapoteket i Førde i 1989. – Herlikar eg meg godt. Det er eit fantastisk fylkemed mykje fl ott natur.Foto: Bjørn Bergum24