Gardssoge for Sanda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Grenseoppgang 1769
I 1769 var det grenseoppgang mellom mensalgodset (kyrkjegodset) og eigedomsgodset på
Sande. Det som no er bruk 1 var før mensalgods. Mensalgodset skulle bli presteenkesete, og
prest Hans Wingaard som vart tilsett i 1763 krov grenseoppgangen då han meinte
oppsitjarane, og då spesielt Torstein Knudsen på bruk 4, hadde teke seg til rette i skogen.
Truleg hadde mensalgodset før blitt drive i lag med Randa, og ein hadde vel ikkje vore så
nøye på grensene. Men Wingaard var kjend som ein hard herre, og skulle ha orden i sakene! I
1764 hadde han prøvd å kjøpe garden til Torstein, men Torstein selde i staden til presten i
Førde. Torstein og Wingaard gjekk nok ikkje så godt overeins.
I saka er det kalla inn vitne som har vore arbeidskraft på garden ein gong. Eit vitne er 93 år
gammal, men det er poengtert at han har sinnets fulle kraft. Almane er nemnt spesielt, dei var
viktige. Enka etter lensmann Ludvig Nilsen (død 1761), Cecilie, på bruk 3 Randa var spesielt
opptatt av dei. Det er synfaring, og det vert sett ned merkesteinar og hogde krossar i fjell.
Torstein og eit av vitna er ueinige om grensa i Brandåsen ved Tjønnene. Der er det to små
veie, og usemja går på kva veg som er grensa. Vitnet får medhald, då dei sakkunnige meiner
den grensa er mest logisk.
Stadnamn som Brandåsen, Gaddeskaret, Skrevegen, Knappholten, Slettebakkane, Sveene,
Nevredalsklype, Apaldebakken, Dyrstallane, Langehola, Bruateigen, Skora, Tunvallsfjellet
og Kyrkjestrinda er nemnt. Det er skrive at Kyrkjestrinda no (i 1769) vert kalla Storåkeren. I
tillegg er det namn som Buråsen (rås i Geilane?), Apilsbakken, Baltsarfeta (under fjøsen?),
Buaåkeren (ved tunet), Lækemyra (ved Langehola), Myretremmen (mot Tunvall) og
Sandegjelden (ved Gaula).
Mensalgodset vart etter grenseoppgangen bruk 1 i 1771. Presten hadde førerett, det var vel
eigentleg Randa som skulle ha vore bruk 1. Bruk 2 (seinare lensmannsgarden til Askevold)
vart skilt ut frå bruk 1 i 1885.
Bruk 5 vart skilt ut frå bruk 4 ca. 1690. Det har altså opphavleg vore to bruk på Sande, Randa
og Sanda. Randa, eller delar av Randa, har truleg vore prestegard før reformasjonen, og etter
reformasjonen har prestane leigd eller pakta bort kyrkjegodset. Men i 1755 vart Holmedal
prestegjeld delt i to, og Indre Holmedal prestegjeld vart oppretta med prestegard på Steia, som
var eigd av presten i Dale. Presten frå 1755 til 1762 heitte Schwartzkopf, men han var sjukleg
og fungerte berre i kort tid i kallet. Wingaard vart difor den første presten som hadde krefter
til å tak og krevje grenseoppgang.
78