Gardssoge for Sanda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Stordalen
Sandegardane har hatt støl på Stordalen i alle fall sidan 1700-talet. I utmarka over Vellene er
det ein plass kalla Stølen, men her det sannsynlegvis ikkje vore ein støl, men berre ein
mjølkeplass. Kanskje sette dei opp eit hus her òg?
Stølinga på Stordalen tok slutt rundt 1950, men bruk 1 hadde kyrne på stølen lenger enn det.
Klara var opptatt av at ting skulle gjerast på gamlemåten, og det var ingen skikkeleg gard
dersom ein ikkje hadde kyr. På midten av 60-talet vart det bygd veg inn til stølen, og ein tok
til med fellesfjøs tidleg på 70-talet. Årbergsbotnen, Rimma (Hauge), Løfall og Sande hadde
kyrne opp. Byrkjeland betalte i vegen, men var ikkje med på stølinga. I starten var det
brukarane som hadde ansvar for mjølkinga etter tur, men etter kvart tilsette ein budeie kvar
sommar. Stølinga tok slutt tidleg på 90-talet, då færre gardsbruk var i drift, slik at grunnlaget
for å halde oppe stølsdrifta vart for dårleg.
Hartvig Skagen kjøpte stykka som ligg rundt sandtaket i Lona av lensmannen rundt 1960.
Alle som eig på garden Sande har stølsrett i Stordalen, og då fekk Hartvig beiterett for sine
sauer òg. Denne beiteretten vart bekrefta i ein tvist med Innigardane på starten av 2000-talet.
Sande har beiterett for ”krøter”, som er både kyr og sauer. Innigardane er gardane på Løfall,
Hauge, Byrkjeland og Årbergsbotnen. Sande har støl på Stordalen i lag med dei, Sande på
nordsida av Stordalselva og Innigardane på sørsida. Motparten meinte mellom anna at
nemninga krøter betyr at det berre er beiterett for kyr. Det stemmer uansett dårleg, då Sande
alltid har hatt sauer på beite i Stordalen. Sauene vart jaga ned i Øyrane mot Døskeland, langs
Stordalselva til Skaret, og så oppover vegen til stølen. På hausten vart dei henta att ute i dalen,
og jaga heim att langs vegen.
Sandegardane, unnateke bruk 5, hadde stølshusa sine på same plassen. Ludvig fekk på 60-
talet selet som då sto til nedfalls, og sette det opp att litt lenger oppe. I byte fekk Odd ei tomt
med ein grunnmur som aldri hadde blitt bygd ferdig. Bruk 5 hadde stølen sin noko lenger opp
langs elva. Denne stølen heitte Lars- eller Kristianstølen, alt etter kven som var brukar på
garden. Dei reiste kvar sommar på stølen med stoveklokka på toppen av lasset.
Stordalen i 1940. Sela og fjøsane på Sande ligg over elva.
Til høgre løe tilhøyrande Løfall.
36