Gardssoge for Sanda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Saga er første gong nemnd i skriftlege kjelder i 1603, men det har truleg vore sag i fossen før
det. Saga vart pussa opp og fekk motor på 1950-talet, kvernkallen vart då seld til Selstad.
Motoren kom frå ei sag i Naustdal, som sto der brua er no. Fleire i bygda leigde, eller lånte,
saga når dei skulle skjere material.
Det har også stått kvernhus her, det er ein kvernstein i muren. I kvernhuset var det vanleg å
spele kort, det var vel ikkje så populært å spele kort heime? Synd var det vel òg.
I Løikjen i Dalen, like oppanfor Sandagjære, er det spor etter ein demning der dei har demd
opp bekken for å drive ei flaumsag.
Til tider sto skogen for halve inntekta på garden. Det vart også selt einestaur, like etter krigen
gjekk det staur til Island. Tidleg på 60-talet leverte Odd forskalingsmaterialane til den nye
brua i Eldalsosen på Viksdalen.
Saga hadde to sagblad, eit til å kløyve stokkane og eit til å skjere stav. Det har vore skore
mykje stav på denne saga, siste gongen var i 1985 då Odd skar og selde til tønnefabrikken til
Hovland i Dale. Odd kløyvde stokkane og Mikal Hatlebrekke skar staven. Dei hadde
samarbeidd om dette i mange år. Tidlegare var Lars òg med i arbeidet. Staven vart hjella opp
og tørka i gamlevegen ved Brakkeplassen. Kårstad transport kom og henta den, og leste på
bilen med handemakt.
Joar, Odd og Lars på saga.
Siste gong saga var i bruk var i 1989. Det vart det fort slutt på då sikringane gjekk. Eit nytt
forsøk enda med same resultat. Atle Kapstad i Gaular kraftlag ringde seinare og lurte på kva
som hadde skjedd, det viste seg at sikringen i trafoen på Fossen hadde slått ut òg. Det var
truleg noko gale med motoren, og saga vart ikkje brukt etter det.
32