Gardssoge for Sanda - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Garden
Ved vegen mot Tunvall, i Dalen, er det spor etter eit gammalt sandtak. Vegstellet har tinglyst
rett frå 1831 til å ta sand på bruket, og det kan vere at dette sandtaket låg her. Men det var òg
eit sandtak nedanfor Tåhamrane. Vegen Vadheim – Førde vart hovudveg i 1837, og det var
truleg på desse tider vegen opp Moldfallet vart lagt om. Den gamle traséen følgde skogsvegen
opp, og kom inn att på Tunvallsvegen på toppen av Moldfallet. Det er bratt, så det er fullt
forståeleg at dei måtte gjere noko. Då engelske Olivia Stone drog frå Langeland til Sande i
1881, uttalte ho at nokre av bakkane ned til Sande var så bratte, at hadde dei vore i England
ville ingen ha våga seg ned i meir enn skrittgang. "Våre spreke, små, norske hestar, derimot,
galopperte heile vegen, frå toppen til botnen", fortel ho (kjelde Fylkesarkivet).
Det kan elles nemnast at fiskeretten ikkje var del av utskiftinga, slik at den følgjer dei gamle
grensene. Det medfører at bruk 5 eigentleg har fiskerett på bruk 4, og omvendt. Fiskeretten
blir likevel i dag praktisert slik at ein følgjer dagens eigedomsgrenser.
Ei viktig tilleggsnæring på garden har vore bøkring. Mads dreiv med dette, han skar stav på
saga og laga så tønnene heime på garden. Det vart sagt i Gaular at dersom prisane var gode, så
gjekk folk frå alt anna arbeid for å lage tønner. Tønnene vart leverte til Bygstad for utskiping.
Då sperrestova vart oppussa i 2001 - 02, så var øvsteloftet fullt av tønnebotnar, tønneband og
bøkkarreiskapar. I tillegg sto det ein bandekrakk og ein dreiebenk her. Dette var altså
verkstaden til Mads. Kathrine hadde kanskje veven sin her òg, den låg demontert i ein haug.
På 1920-talet skipa Olav eit lutlag i lag med Jens Olsen Tyssekvam, der føremålet var å drive
revegard. Revegarden vart bygd opp i Mjeltehaugen og inne i Gamletunet, i Mjeltehaugen er
det restar etter han enno. På den tida var det eventyrlege prisar på reveskinn, eit godt skinn
kunne ein få langt meir enn ei årsløn for! Leif hadde ansvar for å mate revane, og på tunet sto
det ei stor kjøtkvern. Folk leverte skrottar, som så vart til revemat. Kvelpane fekk fløyte og
egg, berre det beste var godt nok. Krakket i 1929 medførte at prisane på reveskinn sokk som
ein stein, og revegarden vart avvikla på 40-talet etter at siste reven hadde rømt. Hermod hadde
ansvaret for å passe på dei siste revane, og han var sterkt mistenkt for å berre ha slept dei ut.
Frå venstre Jakob Mikkelsen, Olga Larsen og Jens Løvfall
framføre revegarden i Mjeltehaugen i 1935.
15