Månedsbladet 2-2010

32588 manedsbladet 2010-02:manedsbladet 01-02 2007 14/6/10 15:10 Page 16
▲
MØTE MED EIN MILORG-MANN
Ein av “Gutta på skauen”
Roy Hallan har iført seg uniforma frå 1945.
ROY HALLAN ER 85 år og vaks opp i
Mjøndalen. No bur han i Hartley i Kent,
litt utanfor London. Her har han budd
sidan 60-talet. Trass noko høg alder er
han stadig i full vigør: I dag har han
klipt plenen, sidan han skal til Noreg eit
par veker. Sidan vi har fått vite at Roy
var ein av ”Gutta på skauen” under
krigen, har Månedsbladet kome på
vitjing for å få han til å fortelje litt om
korleis det var. Roy hugsar godt, og vil
gjerne fortelje.
-Då krigen byrja var eg 15 år og gjekk
på gymnaset i Drammen. I gymnastida
var eg ikkje særleg involvert i motstanden,
berre litt illegal avis-aktivitet.
Men i -44, då eg vart uteksaminert frå
gymnaset, fekk alle menn i 19-20-
årsalderen innkalling frå Quislingregjeringa
til ”arbeidsteneste”.
Heimefronten sende ut appell om ikkje
å møte opp, sidan ”arbeidsteneste” var
eit anna ord for opptrening av soldatar
til austfronten. Vi som nekta, og det var
mange av oss, måtte stikke av, for elles
ville vi bli arrestert.
-Dermed vart eg innrullert i Milorg, den
militære delen av heimefronten. Først
vart eg send til ein bondegard oppe ved
skogkanten. Der hjalp eg til på garden
om dagen, og om kvelden var eg nede i
bygda (Hokksund) for å bli opplært som
radiotelegrafist saman med fire andre.
Der satt vi i arbeidsrommet til ein
skreddar og øvde på å sende og motta
meldingar i morse, medan tyske
soldatar patruljerte i gata utanfor.
Skreddaren hadde vore til sjøs som
radiotelegrafist før og var flink til å lære
frå seg. Då vi var ferdige med utdanninga,
drog vi opp til ei Milorg-celle på
Holtefjell. Der var det 25 mann allereie.
Den viktigaste oppgava for oss alle der
var å ta imot flyslepp med våpen i fallskjerm,
og nokre gonger offiserar frå
England også. Utstyret vart lagra på
hemmelege stader for seinare bruk av
alle Milorg-avdelingar i bygda.
Radiotelegrafi brukte vi minst mogleg
fordi tyskarane kunne peile seg inn til
kvar vi var. Vi prøvde og fikk god kontakt
med distrikssjefen sine sambandsfolk
i Drammen. I praksis vart radiotelegrafi
hovudsakleg brukt som peiling
for fly som kom med slepp til oss.
ROY ER EIN beskjeden mann, og ynskjer
ikkje å framheve sin eigen innsats under
krigen. Han løyste aldri eit skot mot ein
tyskar, og deltok ikkje i store, kjende
aksjonar. Men det var jo litt dramatisk
av og til likevel.
-Flysleppa kom alltid i tida rundt
fullmåne, for då var det lettare for
flygaren å finne vår slepplass. Då sat eg
på ein vel 700 meter høg fjelltopp og
sende eit avtalt morsesignal heile natta
til britiske fly. Flygaren kunne peile seg
inn på signalet og derfor lettare finne
vår slepplass. Det var jo litt risikabelt,
for tyskarane visste om det som gjekk
føre seg, men ikkje kvar, og dei kunne
også peile seg inn på oss. Oftast gjekk
det heilt fint, men tungt arbeid var det å
bære tonnevis med utstyr gjennom
skogen til gøymeplassane. I dei siste tre
månadane av krigen fekk vi nok våpen
til alle Milorg-avdelingar i vårt område.
-Ei natt fann tyskarane slepplassen vår,
og i staden for våpen kom det tyske
soldatar ned i fallskjerm. Dei byrja å
skyte allereie før dei tok bakken. Våre
folk trakk seg unna; på den tida hadde vi
ordre om å unngå kamp om det var
mogleg. Ein av våre karar vart treft av ei
kule. Han blei i løyndom boren ned til
bygda og send til Drammen sjukehus.
Der blei han operert for ”blindtarmbetennelse”.
Og kom over det.
-Korleis visste de at det skulle kome fly?
-Vi høyrde på nyhenda på norsk på BBC
kvar kveld. På slutten av sendinga kom
det ofte meldingar i kode. Vår kode var:
”Filosofen bygger hus.” Då visste vi at
det var planlagd ei ny sending til oss.
Den kom ikkje alltid. Det kunne vere
mange grunnar for det: Var flyet skote
ned av tyskarane? Hadde det ikkje funne
slepplassen vår? Eller hadde det kanskje
ikkje starta frå England? Andre meldingar
forstod vi ikkje, for dei var til andre
avdelingar.
-Kor mange var de eigentleg i Milorg?
-I Eiker, som var ei avdeling under
Drammen, var vi rundt 450 då krigen
slutta. I heile landet har eg lese at vi var
om lag 40 000 norske soldatar.
Tyskarane hadde om lag 300 000 mann i
Noreg. Vinteren -44/-45 hadde vi tru og
von om at tyskarane kom til å gje seg
fredeleg, men vi visste ikkje om det
kom til å bli motstand når vi skulle ta
over. Derfor var det viktig med våpen,
utstyr og trening. Milorg var i mi tid
med dei gode til å halde ting hemmeleg:
Vi måtte aldri vite meir enn det som var
naudsynt for å gjere vår eigen jobb. Eg
visste til dømes ikkje at far min var
ansvarleg for matforsyningar til min leir,
og han visste ikkje at eg var der.
-VI HADDE lenge von om å få uniformer.
Ei natt vi hadde fått eit dropp
kom ein av karane attende til leiren med
ein bunt: ”Her er uniformane våre”, sa
han. Det var ein bunt med armbind med
norsk flagg på. Det fekk greie seg.
-Og så kom kapitulasjonen 8. mai -45.
Kva gjorde de då?
-Milorg og Sivorg (=sivilorganisasjon)
hadde jo lagt planar for dette. Heldigvis
gjekk det fredeleg for seg. Vi i Milorg
hadde ansvar for ro og orden, planane
var klare for innsetting av ordførarar,
lensmenn og så vidare, og tyskarane
overga seg til våre offiserar. Vi arresterte
også mange norske nazistar. Dei mest
aktive fekk fengselstraff, nokre få fekk
dødsstraff, som kjent.
-Fekk du noko løn for strevet?
-Nei, smiler Roy, -dette var typisk norsk
dugnad. Vi tenkte aldri på løn. Eg var
heldig som aldri var i direkte kamphandlingar,
og er glad for å ha gjort min
innsats for fedrelandet.
■ Paul Kristian Steiro
16