Husmannsvesenet - husmannsplassar i Indre ... - Luster kommune

1 

”Den materielle arven” 

Husmannsplassar i indre Sogn og Hordaland 

- ei oversikt - 

Fluga t.v. og Tangsbøen t.h., Hafslo i Luster 

Fjøsen på husmannsplassen Dølo, Hafslo, Luster 

Foto: Hafslo sogelag 

Husmannsplassen Hestaskår i Luster. 

Foto: Luster sogelag 

Nasjonalt dokumentasjonssenter for husmannsvesenet 

Husmannsplassar i indre Sogn og Hordaland

2 

Oversikt husmannsplassar – indre Sogn og Voss 

I tilknyting til arbeidet med ”Nasjonalt dokumentasjonssenter for husmannsvesenet” er 

det i oktober 2011 utarbeidd ei førebels kartlegging av noko lunde autentiske 

husmannsplassar i Luster, delar av indre Sogn og Hordaland. Registreringa er basert på 

opplysingar frå kommunar, sogelag eller andre lokale kontaktpersonar innan 

lokal/regional kulturminneforvaltning. 

På midten av 1800-talet var husmennene største samfunnsgruppa i Noreg. Som Eyvind 

Urkedal York skriv i fagrapporten: 

”Samfunnsgruppa var ei sprengkraft i det norske samfunnet i revolusjonsåret 1848. Men 

det tok heile femti år før dei fekk røysterett. I same periode blei også samfunnsgruppa 

utviska, og mykje av historia saman med dei. Husmennene og konene aldrast og gamlast 

ut, barna drog til byar, blei industriarbeidarar eller vandra ut og plassen blei lagt til 

hovudbruket når det gamle husmannsparet døydde. I 1900 var samfunnsgruppa i ferd 

med å bli utviska og i 1920 var den borte. 1800-talets venstre-ideologi som prega norsk 

identitet. Historie, skule og samfunn bygde på den norske bonden, ikkje husmannen. 

Lærarar og historikarane var aktive medhjelparar til å fremje bondesamfunnets historie 

og ideologi like til mellomkrigstida. Plassen til husmannen var liten – også den som han 

vart tildelt i historieverka.” 

Liten plass har dei også fått tildelt både i kulturminnevernet og i museumsvesenet. Av 

vel 3 800 vedtaksfreda bygningar i Noreg – er berre 13 husmannsplassar freda, og 3 

saker under handsaming (sjå vedlegg). Fleire av desse er anten knytt til kjende personar 

eller til folkemuseum. I tillegg har eldsjeler også engasjert seg i å ta vare nokre 

husmannsplassar som vert nytta som lokale / private museum. Sett med utgangspunkt i 

dei kring 95 000 husmannsplassane som ein gong eksisterte er det i dag få plassar att 

med noko lunde autentiske bygningar. Mange plassar er fjerna, mange er ombygde og 

lite attkjennande og eit svært lite tal autentiske plassar står framleis. 

Denne oversikta er eit førebels arbeid med sikte på å fram kunnskap om kva plassar som 

finst både i Luster og nabokommunar og tilhøyrande regionar i Hordaland og Oppland. I 

forprosjektet vil det verta ei oppgåve å framskaffa oversikt over autentiske 

husmannsplassar i kommunane i indre Sogn, Voss og Hardanger, Ottadalen, og indre 

Sunnfjord. 

Dette inneber ei grundigare registrering og vurdering av autentiske og verneverdige 

husmannsplassar som kan gå inn i ei digital formidlingsløype. 



3 

Så langt viser arbeidet i Luster at det framleis finst om lag 60 husmannsplassar med 

tilnærma autentiske bygningar – men i variabel tilstand. Luster kommune startar no opp 

arbeidet med revisjon av ”Kommunedelplan for Kulturminne”. I samband med dette er 

det eit mål å få registrert bevaringsverdige husmannsplassar i kommunen. Dette vil 

kunna gjennomførast i 2012. 

Gaupne 29.11.2011 

Torunn Løne Vinje 

Kommuneplanleggjar 

Luster kommune 



4 

LUSTER - HISTORIKK 

Verdsarvkommunen med den mangfaldige kulturhistoria 

Fjordbotnane – ei kulturgeografisk sone mellom aust og vest 

Luster - ei austlandsbygd på Vestlandet 

Kulturhistorie og kulturmiljø 

Luster er ein vidstrekt kommune med mange bygder og grender inst i 

Sognefjorden, ved ei av hovudferdselsårene mellom Austlandet og Vestlandet. 

Variasjonane i landskapet er store, frå grøderike område med høg bonitet i 

fjordbygdene til opne innlandsbygder og dalar opp mot breane og det alpine 

landskapet i høgfjellet mellom vest og aust. For dølafolket på Austlandet var 

fjorden livsnerva ut i verda, og dei havgåande skipa i vikingtida kunne segla inn 

til dei inste fjordbotnane. Dei store hovdinggardane på dei grøne nesa i 

høgmellomalderen var setet for kongens menn, og ein av desse var storgarden 

på Orneset, med høgendiskyrkja som er eitt av våre fremste verdsarvminne – 

Urnes kyrkje. Dei gode jordbruksbygdene i dei lune fjordbotnane gav grunnlag 

for makt og rikdom, og gjennom hundreåra etter reformasjonen veks det fram 

eit lagdelt lokalsamfunn med storgardar, embetsgardar, høgdegardar og 

husmannsplassar som fører oss fram mot vår tid. I denne utviklinga er Luster i 

ein interessant posisjon i nasjonal samanheng, som det bygdelaget i Noreg med 

flest husmannsplassar under dei gode gardane i bygda. Her ligg grunnlaget for 

ei mangfaldig kulturhistorie med særtrekk frå to landsdelar. 

1. Husmannsplassar og høgdegardar – eit modellområde 

For å forstå husmannsvesenet si rolle og plassering i det norske samfunnet og i 

lokalsamfunnet gjennom fleire hundre år er det avgjerande å vita noko om det historiske 

landskapet dei var ein del av, og sjå dette i den store samanhengen i høve til det 

samfunnet dei levde i. Luster er eit godt modellområde for å visa husmannsfamilien sin 

plass i det lagdelte samfunnet, og å forklara den økonomiske og sosiale skilnaden mellom 

husmannsplassane, høgdegardane og fullgardane. Ein kortversjon av kulturhistoria i 

Luster fortel litt om dette landskapet og om tilhøvet til dei kringliggjande bygdene, både 

dalbygdene på austsida av fjellet og kystbygdene i vest. Den sosiale lagdelinga som vert 

særleg tydeleg frå 1600-talet, parallellt med folkeauken og presset på jorda, gjev også 

innsikt i dei grunnleggjande faktorane som forklarar hovudlinjene i den økonomiske og 



5 

politiske utviklinga fram mot det moderne Noreg. Men først og fremst er det i vår tid 

kulturlandskapet og kulturminna som fortel om denne lange utviklinga. 

2. Dagens synlege kulturminne i landskapet. 

Med bakgrunn i kulturhistoria og næringshistoria har Luster framleis eit rikhaldig spekter 

av kulturminne som vitnar om utviklinga av lokalsamfunnet gjennom fleire tusen år. Kvar 

for seg og saman fortel desse om eit mangfaldig samfunn, med sjeldsynte og unike 

kulturmiljø som stavkyrkja på Urnes og steinkyrkja i Dale – vitnemål om samfunnsorganisering, 

makt og rikdom her inne i den tronge fjordarmen inst inne i den lange 

Sognefjorden. Dagens spor i kulturlandskapet, frå dei tidlegaste tider til førre hundreåret, 

er mange: 

• Fangstanlegg og ferdselsvegar i fjellet 

• Gravhaugar 

• Kyrkjehistorie: 11 kyrkjer som vitnar om samfunnet og rikdommen i 

høgmellomalderen, med verdsarven Urnes stavkyrkje som ein nasjonal kronjuvel og 

Dale kyrkje, tre 1600-talskyrkjer og 6 kyrkjer frå nyare tid. 

• Storgardane og embetsgardane – med bygningane på Christianeslyst, Flahamar, 

prestegarden i Luster, sorenskrivargarden i Solvorn og offisersgarden i Kroken – 

Muntehuset. 

• Høgdegardane med Ormelid og Fuglesteg som dei fremste. 

• Stølsmiljøa – 360 stølar og Ormelid som det eldste dokumenterte fleirstølsanlegget i 

landet, med omfattande bruk av stein som byggemateriale. 

• Steinstover som ein eigen byggetradisjon. 

• Husmannsvesenet med husmannsplassen Hestaskår si lange historie. 

• Strandsitjarstaden Solvorn med ein historisk intakt bygningsstruktur i sjøkanten – ein 

veg ut til omverda frå dei rike gardane i Hafslobygda. 

• Tobakkshus, torvhus – karakteristiske innslag i næringshistoria 

• Sanatoriumet Harastølen – helse og rekreasjon i landskapet 

Freda kulturminne 

Luster har i alt 165 lokalitetar med Automatisk freda kulturminne (kjelde Askeladden, RA) 

og 7 vedtaksfreda bygningar / anlegg. 3 av anlegga er klassiske storgardar tilbake til 1700- og 

1800-talet, i tillegg kjem eit stølsområde, ei turistshytte, ein høgdegard. Bensinstasjonen i 

Skjolden står som symbol på framveksten av den ”moderne” tida. 

Kommunen har eit omfattande SEFRAK-register med i alt 1697 registrerte objekt. 



6 

Av desse er 1610 bygningar landbruksrelatert. Dette er høge tal sett i høve til eit innbyggjartal på 

vel 5000. I 2006 var objekttalet redusert til 1390 bygningar. Dette viser ein relativt rask 

reduksjon i talet på registrerte SEFRAK-objekt. 

Forhistoria: I Luster er det gjort mange rike funn frå forhistoria i form av gjenstandar og 

arkeologiske utgravingar som kan fortelja myke om den tidlegaste busetnaden. Funna er 

gjort frå fjordbotnen til høgfjellet. I fjellheimen i Luster finst det ei mengd minne etter 

gamal jakt- og veidekultur som fangstanlegg, leidegjerde for rein, bogestelle og hellarar. 

I lågare område er det lausfunn i form av våpen, smykke og bruksgjenstandar. 

Jernaldergarden Modvo (ca 300 – 500 e. Kr) i Hafslo er det einaste kjende 

gardsanlegget frå denne tida i Sogn og Fjordane. Ved utgravingar kring det 30 meter 

lange hovudhuset er det gjort funn som fortel om både daglegliv og utstrekt 

handelsverksemd og om dei ”storfolka” som budde her. Seinare utgravingar i Solvorn 

har avdekka eit langhus, frå yngre romersk jernalder (ca 300 e.Kr.), som er vel 50 meter 

i langt og 7-8 meter breitt. Dei eldste og mest synlege minna er dei mange gravhaugane 

som ligg spreidde kringom i kommunen. 

Historisk tid – Luster eit maktsentrum? Fleire storgardar i Luster, som Ornes, Sørheim, 

Kroken og Talsete var tilbake i høgmellomalderen setegardar for norsk høgadel. Eigarane 

hadde nær tilknyting til dei sentrale maktpersonane i landet på denne tid og kom til å 

leggja grunnlaget for utviklinga av viktige trekk i dagens kulturlandskap. Dei eldste 

kyrkjene i Luster – der fleire vert rekna som nasjonale kulturskattar har sitt opphav i 

denne maktsamlinga. 

”Kronjuvelen” er verdsarvkulturminnet Urnes stavkyrkje, som er det fremste vitnet frå 

denne stordomstida. Dale kyrkje og stavkyrkja som stod i Fortun – seinare flytt til 

Fantoft utanfor Bergen på 1800-talet - har og sitt opphav frå denne perioden. På 1600- 

talet vart fleire av dagens kyrkjer bygde; Joranger kyrkje (1620), Gaupne gamle kyrkje 

(1647), med vakre bygningsdelar frå ei eldre stavkyrkje, og Jostedal kyrkje (1660). På 

grunn av folkeauken på 1800-talet vart fleire eldre kyrkjer erstatta med nye og i dag er 

det i alt 11 kyrkjer i kommunen. I 2011 er det også kome for dagen spor etter ein 

mogeleg kyrkjegard ved Svensøy i Fortunsdalen. 

Svartedauden, dansketida og reformasjonen er stikkord for samfunnsutviklinga og 

nedgangstidene etter høgmellomalderen. Oppgangen byrja å koma til syne på 1600- 

talet, med ein gradvis folkeauke. Etter kvart som storgardane vart oppløyste, vart mindre 



7 

gardsbruk skilde ut, og dagens eigedomsstruktur byrja å ta form. Då ser vi ei utvikling 

med auka bruk av utmarksressursane, auka oppdyrking, bygging av steingardar, 

etablering av nye tunstrukturar og bygningar som har stått heilt fram til 1800-talet og 

overgangen til vår tid. 

Dei mange høgdegardane i Luster – med Ormelid si historie 4000 år tilbake i tid – vitnar 

også om det som var livsgrunnlaget for mange. Den vertikale ressursutnyttinga frå dal 

til høgfjell kan ha vore føresetnad for tidleg busetjing på mange gardar. Høgdegardane si 

historie er blitt utdjupa gjennom Vestlandsgardprosjektet, som viser Ormelid si lange 

tidslinje, plassert sentralt langs samferdselslinje mot aust, Dølavegen. Andre sentrale 

høgdegardar er Fuglesteg, som er oppattbygd og nytta som turisthytte, Vormelid – ein 

overnattingsplass i Utladalen, Opptun, Furåsen, Gjerseggi, Rebni, Øygarden, Bergheim, 

Kroken (ved Ornes), Berge, Kolstad, Råum. 

Med dei gamle storgardane og embetsgardane vart det oppretthalde eit overklassemiljø 

gjennom heile 1800-talet – eit miljø som vi i dag forbind med flatbygdene på Austlandet. 

Det var folka frå desse miljøa – prestegardar, sorenskrivargardar og offisersgardar - som 

på 1800-talet trekte til seg den unge generasjonen med kunstmålarar i fronten for den 

gryande nasjonalromantikken. Både Munthehuset på offisersgarden i Kroken og 

slektsgarden til Gerhard Munthe - og dei mange landskapsmåleria som vart laga på 

1800-talet frå Luster, er vitnemål om denne perioden. 

Intensiv utmarksbruk 

Bruk av utmarksressursane har vore ein føresetnad for livberginga i Lustrabygdene. 

Fangstanlegg i fjellet er dei fyrste vitnemåla om dette. Mange er registrerte – endå fleire 

er funne og ikkje registrerte. Derimot er dei 360 registrerte stølane – med alt frå 2 til 

kanskje 10/15 sel – vitne om ein omfattande utmarksbruk fram til førre generasjon. 

Ormelid Øvre er Noreg sitt eldste fleirstølsbruk frå 1250. Døme på andre særmerkte stølsområde er 

m.a. Kinsedalen – stølane til Ornes, Kringla og Dalsdalen. 

Ferdsla over fjellet har alltid vore stor. Både for veiding, handel, hærferd, pilegrimferd, 

driftehandel, og reiser i embetsmedfør og verdsleg ærend. Mellomaldervegen over 

Dølafjellet – med sine mange vardar som kan vera både frå mellomalderen og 

førhistorisk tid - er synleg dokumentasjon på denne samferdslehistoria. Driftevegane 

fortel også ei historie om ferdsel i fjellet langt tilbake i tid. Luster var også ein arnestad 

for dagens fjellturisme. Herberget i Ormelid er truleg den bygningen i Luster som har 

lengst tradisjon, og den kan ha sitt opphav som fjellstove tilbake til mellomalderen. 



8 

Tindane og breane tiltrekte seg tidleg på 1800-talet utanlandske oppdagingsreisande, 

seinare kom kunstmålarane og fjellturistane. Dette førte til ei raskt aukande 

reiselivsnæring og nye trehotell i sveitserstil vart bygde(Turtagrø, Skjolden hotell, Øyane, 

Tørvis hotell). Desse kom i tillegg til dei gamle handels- og gjestgjevarstadene som kan 

førast tilbake til 1600-talet (Wallaker, Døsen, Fuhr, Dalsøyri, Eide), og stadene med 

skysstasjon og herberge (Ormelid og Optun). Utover på 1900-talet gjorde også DNT seg 

gjeldande i våre fjellområde, og overnattingshytter i fjellet vart bygd mange stader. I 

2009 vart ei av desse freda; Arentzbu i Breheimen Nasjonalpark. 

Fjellvegane, vardane og dei mange hellarane vitnar framleis om den omfattande ferdsla 

over fjellet. Likevel var det fjorden som var hovudferdselsåra. Det var båtane og fjorden 

som la grunnlaget for mykje av aktiviteten som kan sporast tilbake til tidleg mellomalder 

og førhistorisk tid. Strandsitjarstaden Solvorn har enno ein struktur som kan førast 

tilbake til mellomalderen og som viser ei allmenn utvikling av små tettstader ved fjorden. 

Her fin ein framleis ei sjøhusrekkje med bolverksbryggjer ut i sjøen, bak desse eit mylder 

av like bygningar men med ein parallellstilt hovudstruktur ned mot sjøen, og bakerst eit 

gateløp parallellt med strandkanten. Dette er slik arkeologane tenkjer seg at til dømes 

tettstaden i Bjørgvin kan ha sett ut før bydanninga. Bygningane er mykje yngre, men 

den opphavlege tettstadstrukturen som eit allment element er truleg minst like gamal 

som stavkyrkjekonstruksjonen. 

I dette landskapet, med så mange vitnemål om ei stordomstid, finn vi også 

marginaliteten si historie – småkårsfolket som måtte livnæra seg på ulike måtar for å 

overleva. I denne tida kom framveksten av husmannsvesenet, som også sette sitt preg 

på landskapet ved husmannsplassar, strandstover og strandsitjarstadane på Skjolden og 

Dale, i Marifjøra og Solvorn. Også her var nivåskilnadene store, som for dei sjølveigande 

gardsbruka, med husmenn som hadde plassar store som små gardsbruk – til småhus i 

strondi og dei som bygde seg buplass under hellarar oppi dalane. Dei 6 steinstovene som 

enno står att kringom i Luster er også ein sermerkt byggjeskikk som vitnar om 

ressursutnyttinga. 

Slutten av 1800-talet førde til ei nyutvikling i området. Utvandra lustringar som hadde 

lært tobakksdyrking i Amerika kom heim att og lærde villig vekk kunnskapen sin. Luster 

vart den største tobakkskommunen i landet, og framleis står det att særmerkte 

tobakksturkehus kringom i kommunen. 



9 

Rik på vassdrag og fossefall er kommunen også. Kommunen kom ikkje med i den fyrste 

industrielle perioden, men framleis står Feigum-mølla som eit synleg prov på hundreårs 

lange tradisjonar med møller drivne av vasskraft. Den fyrste vassdragsreguleringa som 

NVE sin forløpar – Kanalvesenet - stod for på vestlandet finn vi i Soget mellom 

Hafslovatnet og Veitastrondsvatnet. Men om ikkje industrien kom, så melde helse-Noreg 

si interesse for Luster og den friske lufta. Harastølen sanatorium vart opna i 1902. Dette 

vart ein kjærkomen arbeidsplass for mange lustringar som fekk ei betre innkome enn det 

ein husmannsplass kunne by på. Harastølen vart etablert som eit eige lite samfunn – 

høgt oppe i lia – med utsyn over fjorden, gardane og dei etter kvart nedlagde plassane. 

For å forstå husmennene sin posisjon i samfunnet, må dei sjåast ut frå det samfunnet dei 

levde i og deira plass i det ”lokalhistoriske landskapet”: eit landskap der husmannsfamiliane 

har levd side om side med både storbonden og småbrukaren. Storfolket sat 

romsleg fremst i både Urneskyrkja og i Dalekyrkja, medan husmannsfamiliane var trengt 

saman bakerst. Husmennene har nok også hatt sine ”rangordingar”, frå dei fattigaste 

som mura seg ein buplass inn under ein hellar øvst i Dalsdalen til husmannen i 

Hestaskår, som hadde både blyglasvindauge på loftet og tapet i kammerset, hest og 6 

kyr på båsen og eige stølshus. 



10 

SOGN OG FJORDANE 

LUSTER 

Opplysingane er gjeve av medlemer i sogelaga i kommunen. Enno manglar det 

frå nokre område m.a. Jostedalen, Veitastrond, Fortun, Skjolden og eit stykke 

utover på Sørsida av Lustrafjorden (mot Sørheim). Denne oversikta viser om lag 

60 husmannsplassar der bygningane står i tilnærma autentisk – men i høgst 

variabel tilstand. 

Hafslo: (Informant Hafslo sogelag v/ Johannes Lomheim) 

1. Husmannsstova Kvitli på Venjum – gbnr 

140/20. Stova høyrer med til dei eldste, 

autentiske husmannstovene 

2. Fluga, gbnr147/9, Tangsås, tilnærma 

autentisk. Hafslo sogelag nyttar denne 

3. Tangsbøen Gnr.147 bnr. 10 (eigar skal 

novera Per Hess Moe ) tilnærma 

autentisk 

5. Tverrberg Gnr.155 bnr.12. er tilnærma 

autentisk husmannsplass 

6. Dølo, no Opthun, under Nygard gbnr 

152/3. Plassen vart kjøpt i 1918 av Johs. 

Nygård. Her er det gamle bustadhuset 

“pakka inn” til ei utvida hytte. Ved sida 

av står, det dei kalla Fjøsen. Dette er 

sannsynleg ei eldre stove som står 

vertikalt i terrenget. 

4. Solvisøygarden. Tilnærma autentisk 

husmannsplass Gnr.153 bnr. 14 

“Solhaug”. Husa vart tidlegare flytt frå 

bruk 148 Moe 

7. Stuaflåten. Plass som ligg i lia under 

Mollandsmarki. Stovehus står. Fjøs 

oppattbygd i 2011. 

Stuaflåten – ligg på ei fjellhylle over Lustrafjorden – med utsikt til Urnes stavkyrkje. 

Fjøsen er oppattbygd i 2010 i regi av Hafslo Sogelag v/ Stuaflåtringen 

Indre Hafslo (informant Hans Moseng) 

1. Kleivi 1 (Janskleivi). Stove og lite 

uthus. Siste bebuar batt kransar i 

gravferder. 

2. Vetleberg. Berre stova står att, påbygd i 

1930-åra. 

3. Liholet. Berre stova står att. 



11 

4. Vossabakken. Berre stove, dei hadde 

sau i kjellaren. Ein del av grunnmuren 

har rasa ut. 

Solvorn – Kinsedalen (informantar Magnar Høyum og Leif Hamaren) 

1. Solvorn –Strandsitjarstad. ca 10 

3. Plassen, Kinsedalen, gbnr 183/5, 

strandsitjarhus. Regulert til 

autentiske hus – stove, fjøs og eldhus 

spesialområde bevaring 

2. Gamlastovo, Hammaren, Kinsedalen, 

gbnr 183/70. autentisk sperrestove, fjøs 

og eldhus 

4. Hagen, Kinsedalen 

5. Kvalen, Lustrafjorden, sperrestove, fjøs, 

stabbur 

6. Skophamar, Lustrafjorden – stovehus 

(usikker datering), fjøs og naust. 

Gaupne og Røneid; (Informant Svein Nybø) 

1. Smedplassen/Hesjabakken 8, Røneid 4. Fagertun, gbnr 88/36. Røneid gbnr 

gbnr 88/5 

88/5. 

2. Hesjabakken 7, gbnr 88/19, Røneid 

gbnr 88/5 

3. dyr-Anders-stova, Sandvoll, gbnr 

88/34. Hesjabakken 1. 

5. Stova til ”spøtar-Elen/Faster-Elen”, 

Hesjabakken 5 

6. Grindheim gbnr ../63. Under Øvrebø 

gbnr ../24. Gaupne 

Nes – Høyheimsvik – Talle - informant Erling Kvalsvik 

1. Bakken, gbnr ../27. Nes gbnr ../3-4. 

2. Pikhaug. Nes gbnr ../10 

3. Naustvolden 4. Nes gbnr ../3-4. 

7. Rappatun, gbnr ../8,10. restaurert. 

Høyheim 

8. Minahaugen – restaurert. 

9. Mjeltehaugen (Solhaug). Talle gbnr … 

4. Solbakken gbnr ../17. Høyheim 

5. Gamlestova, Fosshaug gbnr ../10. 

Høyheim 

6. Skogane/Skogheim gbnr ../1. 

restaurert. Høyheim 

10. Askeland. (til nedfalls) Talle gbnr .. 

11. Tubbeskårane . (til nedfalls) Talle gbnr 

.. 

12. Tallahagen (god stand). Talle 

Dale sokn; Fjøsnane – Ottane – Dalsdalen - informant Bjørg Hovland 

1. Strondi, gbnr 27/1, Fjøsnane 

2. Hatleviki, gbnr 27/2 (til nedfalls 

3. Havella gbnr 57/9. Fladhamar. Noko 

omvølt. 

4. ”Nausti/Innfø sjøen” gbnr 28/8 (til 

nedfalls). 

5. Skomakarstova/Molund. Gbnr 28/11 

6. Krossåker – På Hau 

gen. Gbnr 28/12. Noko vølt. 



12 

7. ”Berget”, Gbnr 28/4 

8. Skåri gbnr 28/9. til nedfalls. 

9. ”Heimen” gbnr 35/3, Kilen, Dalsdalen. 

God stand. 

10. Øygardsheimen, stova til ”Bøvolle- 

Marta”. Dalsdalen. Taklekkasje 

11. Stegane, Åsen. Gbnr 37/3. Dalsdalen 

12. Åsahagen / Benthidleren. Stove som 

er bygd inn i ein hellar i Dalsdalen 

13. Sjura-Dalen. Gbnr 37/2. Mykje vølt. 

14. Gamlestova - Dalen. Gbnr 38/1. 

15. Gamlestova gbnr 43/4. Øygardane 

16. Gamlestova, gbnr 45/3. Øygardane 

17. Stova, gbnr 45/9, Øygardane 

18. Gamlestova, Tubbene. Øygardane Gbnr 

41/12 

19. Gamlestova Haustslette. Gbnr 44/9 

Øygardane 

20. Hestaskår, gbnr 45/2. Bandlagt i 

kommuneplanen sin arealdel med sikte 

på freding. Fredingssak er avvist av 

Fylkeskommunen 

21. Turrhaugane = gamle klokkarbustaden 

som er flytta hit. Gbnr 43/19. Noko vølt. 

22. Fossen. Gamlehuset, gbnr 43/22. 

23. Bakkane, svahaug. Gbnr 43/10. vølt 

sommarhus. 

24. Endre-stova. Øyrane (Kvalset). Gbnr 

43/12. Dalsøyri – opphavleg 

strandsitjarstad. 

25. Halveg. Gbnr 49/11 

26. Hallvardstova – (Mussprendane). Gbnr 

51/5. Noko vølt. 

27. Lunden. Gbnr 53/4. til nedfalls. 

28. Steinabyen, Tidlegare samling av 7 

husmannsstover – står att 3 stover som 

er i dårleg stand. 

SOGNDAL 

1. Sogndalsfjøra, strandsitjarstad – usikkert tal strandsitjarhus. Regulert til spesialområde 

bevaring 

ÅRDAL 

Kjelde: www.kulturnett.sfj.no 

Ivarsplassen er ein typisk husmannsplass for 

Årdal og har vernestatus gjennom 

arealplanen som spesialområde. Ivarplassen 

ligg på ei elveavsetjing ned mot Årdalsfjorden 

på garden Hovland, Naddvik. Husmannsplassen 

ligg like ovanom ei naustrekkje ved 

sjøen, og er på om lag 6 dekar. Dårleg stand. 



Nasjonalt dokumentasjonssenter for husmannsvesenet. 

LÆRDAL (kjelde: Kulturminneplan for Lærdal og samtale med Kåre 

Hovland): 

1. Lærdalsøyri – strandsitarmiljø 

5. Sande under restaurering 

2. Nyborg – Frønningen 

3. Vindedal 

4. Kyrkjehaugen i Erdal 

Halabrekka, 

6. Galdane 

7. Sæltøyni (ved Selto), 

8. Plassen, Borgund 

9. Bergsstølen under garden Berge – 

Hemsedalsfjellet 

Galdane Lærdal: Foto www.sognefjord.no 

AURLAND 

Informant Nærøyfjorden Verdsarvpark, v/ Gry Mork 

1. Skogastova, Skogane i Dyrdal, 

Nærøyfjorden 

2. Almastova, Almen i Aurlandsdalen 

3. Flæthastova, Tufto, Nærøyfjorden 

4. Borgastrondi, Bakka, Nærøyfjorden? 

5. Flåm v/ Fretheim Hotell; hus på 

nedsiden av vegen, ved avkjøringa fra 

E16. Huset er flytta frå Borgastrondi på 

Bakka. 

6. Geithusane, Flåmsdalen 

7. Styvesethaugen, Flåmsdalen (Dei to 

siste noko usikkert). 




Almastovo, aurlandsdalen 

Foto: www.slunde.com 

VIK 

Opplysingar basert på oversikt laga av Rune Lee ved Vik lokalhistoriske arkiv den 19.10.2011. Det 

har i Vikjabygdi vore fleire stover som har stått att etter husmannsplassane, men dei siste åra er 

dei rivne. 

Husmannsplassar og noståande hus i Vik kommune (førebels oversikt) 

1. Vikøyri. Strandsitjarstad. Uvisst kor 

mange strandsitjar hus. Regulert til 

spesialområde bevaring. 

2. Slåttene, Vetlesand gbnr 74/1, 

Strendene. Står truleg att to bygningar 

frå husmannstida. Plassen vart visst seint 

avvikla. 

3. Bakken, Nese gbnr 64/9. Ei gammal 

stove frå 1800-talet, visstnok den eldste 

på Nese. Har truleg vore ein 

husmannsplass før 1896 då dette bruket 

vart frådelt. Stova er truleg frå den 

gamle husmannsplassen 

4. Raudsteinane gbnr 51/8. Ei gamal løe 

som dei seinare åra er rehabilitert og 

raudmåla, og eit svært gamalt eldhus. 

Dette bruket var før 1937 eit kårbruk for 

bnr 51/1. Uvisst om det er i kårtida eller i 

husmannstida desse to bygningane er 

bygde, Eldhuset har preg av å vera så 

gamalt som frå husmannstida. 

5. ”Nillette-stova”, gbnr 15/1 Åse. Kjøpt 

til dette bruket,etter ei gamal 

husmannskvinne som heitte Nillette 

Johandotter Åse (1870-1959) frå gbnr 

15/2 

6. Stedjeberg, gbnr 21/4 (før 20/1) på 

Ovrisdalen. Huset flytta og påbygt og 

plassert i Prestegards-tunet i 1950-åra, 

grunna vegutviding. Elles mange murar 

etter husmanns-plassar på Steidjeberg. 

7. Hønsi, gbnr 28/5. I tunet står eit svært 

gamalt bustadhus(stove) som er flytta frå 

husmannsplassen Bleiehaugen på Hove, 

nær Hove Steinkyrkje. I Bleiehaugen er 

alle husa borte. 

8. Vangsnes. Gbnr. 97/10 Garden til 

Kristen Fosse på Vangsnes. Han har tlf. 

57696618. Johannes K. Vangsnes 

fortalde. Der var husmannsplass i si tid. 

9. Hove i Feios: Noverande ferieplass står 

det ei gamal stove som ikkje er i bruk, 

Har truleg vore husmannsstove, stova er 

så gamal at den kan ha vore der medan 

det var husmannsplass, truleg 

eigedommen i si tid var husmannsplass. 

”Bakkaskreddaren” vart den siste som 

budde i den. 

10. Holten, Skau i Fresvik. Truleg ein 

gammal husmannsplass - ei noståande 

løe og vistnok tufter i området skal ha 

tilhøyrt husmannsplassen. 

11. Skau, gbnr 138/3, Fresvik. Sikkert ein 

husmannsplass i si tid, og bustadhuset og 

løa med underetasje (no vedhus, før 

sauefjøs) er frå rundt 1875. 

12. ”Gamlestova”, Grønli i Fresvik. Frå 1790 

og eventuelt fleire bygningar frå denne 

husmanns-plassen, står fortsatt. 

13. Breili, Fresvik. Gamlestova frå 1845, den 

var stove på garden til 1903 og verkstad 

frå 1903 til 1953, deretter lagerrom. Den 

vart flytta frå ein husmannsplass under 

Breili i 1845, før flyttinga var den 

husmannsstove på ein husmannsplass 

under bruket. 

Munnlege kjelder: 

Ragnar Alrek, Jon M. Nese, Magnar Nese, marta Liljedahl, Johanes vangsnes, Anne Marie Bøtun 

Øyri, Jon Skau, Per Skau, Gunnar Høgberg, Olav J. Bøtun, Botolv Hov, Rune Hatleli, Jarle Breili, 

Jostein Tveit, Olaug Lndborg Hov, Bjarne Bjørkevoll, Ana T. Aase, Jon Refsdal, Anders J. Hønsi, 

Olav L. Brekke, Hilmar Bø, Erling Fjærestad, Kjell Egil Hopperstad, Ivaqr Johanes Tenold og Olav O. 

Stadheim. 




Strandsitjarstaden Vikøyri – Vik kommune 




HORDALAND 

VOSS 

Kjelde: Kulturminneplan for Voss Kommune 

På Voss kan det finnast fleire plassar enn dei som er nemnd her 

1. Plasset Moen under Ringheim gnr 

Det er utarbeidd plan for oppattbygging. 

50/19. Sikra etter PLBL som 

spesialområde vern. 

2. Kyteshagen under nedre Kyte, gnr 103. 

Velhaldt plass med gard av ståande helle. 

3. Husmannsstove på Skiple, gnr 140/10. 

Usikker tilstand/status. 

4. Martastovo, husmanns-stove på 

Vinjo -, gnr 260. Er i god stand og 

rimeleg autentisk. 

5. Nåli, plass under Sivle, gnr 334 

(Nærøyfjorden verdsarv). Ruinar står att. 

6. Plass på Sjedikane, under Gjerde, gnr. 

54. Komplett. Ein del tilbygg. 

7. Bergslitræet, gnr. 48/138, er eit atypisk 

plass knytt til Bergslikunstnarane. Er 

nyrestaurert. 

8. Vetlestølen, under Nesheim, gnr. 80. 

Stove som for nokre år sidan var svært 

autentisk. 

9. Lonane, Leiddal, gnr. 76/3. Verkar svært 

autentisk. 

”Marta-stovo”, Vinjo – Vossestrand. Foto: Torunn Løne Vinje 




HARDANGER 

Informant / kjelde: Anne Lise Brask Eriksen, Hardanger Folkemuseum. 

Slik eg beskriver det over så er det mange husmannplasser som i dag kan være vanskelig å finne 

som en vel bevart husmannsplass. Mange av disse 238 husmannsplassane er i dag eigne bruk, og 

mange er nok revet. Systematisk gjennomgang av bygdebøker sammenlignet med dagens gårds/ 

bruksnr og synfaring er ein mogleg veg å gå for å kartlegge situasjonen. 

1. Neset, under Holmen på Utne hadde 

ein husmannsplass som var tatt opp i 

1828. I 1864 fekk husmannen kjøpe 

plassen, og vart så sjølveigande fram til 

1970 då området blei oreigna Hardanger 

folkemuseum. Våningshus, løe og naust 

er i dag en del av museet sine bygningar. 

2. Skreo, Utne. Plass frå 1763 som i dag 

står ved sjøen på Hardanger 

folkemuseum. 

3. Årekolstova. Hardanger 

Folkemuseum. I tillegg har vi lagra 

stove og løe frå husmannsplassen 

Skarebakken, og to hus til frå andre 

plassar. 

4. Leiro under bruket Bødnen, eit av 4 

plasshus strå – no som del av bruket. 

5. Gjertrudstova i Agatunet står der ei 

husmannstove,. 

6. På Langeseter bruk 3 Aldervik, 

tidligere Trettebø. Plass frå 1824 med 

eige skjøte frå fru Nagel i 1855. Stove frå 

1824 står ennå. 

7. Husmannsplassen Rinden på Huse, 

Kinsarvik 

8. Husmannsplassen Løfloten under 

Håstabba, Granvin bygdemuseum. 

9. Husmannsplass i Steinsdalen, Kvam. 

Ligg i svingane på vegen opp til 

Kvamskogen. 

10. Fagertveit bruk 2, plass under 

Samland i Jondal. Eige bruk i 1869. 

11. Lindvik bruk 7, Haugen bruk 4 på 

Herandsholmen i Jondal. Fråskilt i 

1908. Plass frå 1790. Stove løe og naust. 

12. Kvemmadokkje, Børshiem i Ulvik. 

Plassen var teke opp i byrjinga av 1800- 

talet. Siste husmannen dreiv plassen til 

om lag 1930. Yngste dottera, Guri, budde 

her til 1967. Namnet Kvemmadokkje 

kjem av at den fyrste husmannen kom 

ifrå Kvam, og at plassen ligg i ei dokk (eit 

søkk). Eigarane av Børsheim har 

restaurert og ivareteke plassen, først i 

1970-åra, og så ei fullstendig utvendig 

restaurering for få år sidan. (kjelde: 

www.olavsrosa.no) 

Nord-Hordaland 

RADØY 

Informant Asbjørn Toft: 

Husmannsplassar i Radøy som er teke vare på er (kan vera fleire enn dette): 

1. Ystebøtreet på Sletta, restaurert. 

2. Marås, restaurert. 

3. Apalneset, Kviste retaurert 

4. Hellaneset på Sjene, restaurert/bevart 

5. Haugstad, huset flytta frå Treet til ein 

holmen, ”Haugstaholmen” /bevart 

6. Øvre Tveiten. Berre husmannshuset, det 

vart flytta hit frå Hella etter våre 

opplysningar 




AUSTRHEIM 

Informant: Kari Utkilen 

Har to husmannsplassar i Austrheim som ikkje er bevarte, men der vi får fram historie 

om plassane "spor i landskapet" 

LINDÅS 

Informant Arild Sætre, Hordaland Museum 

Husmannsplassen Vikjæ i Eikangervåg. 

MODALEN 

Informant Inga Nåmdal: Ingen bevarte husmannsplassar 




Vedlegg: 

Freda husmannsplassar – (kjelde: www.kulturminnesøk.no) 

Namn Kommune Status Fylke 

JONSRUD ØSTRE Vestby Vedtaksfreda Akershus 

ENGERHOLM Enebakk Vedtaksfreda Akershus 

ELTON ØSTRE, Hedmarksmuseet 

(Museum) 

Hamar Vedtaksfreda Hedmark 

Hesthagen Ringsaker Vedtaksfreda Hedmark 

PLASSEN (VINJESTOGA) (huset til 

forfattaren A.O.Vinje 

Vinje Vedtaksfreda Telemark 

TOFTEMO Dovre Vedtaksfreda Oppland 

BRULØKKEN, BROLØKKEN Sel (Heidal) Vedtaksfreda Oppland 

BRUBAKKEN NORDRE, NORDRE 

BROBAKKEN 

Sel (Heidal) Vedtaksfreda Oppland 

BRUBAKKEN SØNDRE, SØRE BROBAKKEN Sel (Heidal) Vedtaksfreda Oppland 

NESSET SØRE Vågå Vedtaksfreda Oppland 

RÅKENESET HUSMANNSPLASS Solund Vedtaksfreda Sogn og 

Fjordane 

SANDMO Snåsa Vedtaksfreda Nord Trøndelag 

VINJESJØEN Mosvik Vedtaksfreda Nord-Trøndelag 

Pågåande fredingssaker 

Namn Kommune Status Fylke 

Husmannsplassen,Trøndelag, Oslo Fredningssak pågår Oslo 

Norsk folkemuseum 

Panengstua / Panengen - Østre Toten Fredningssak pågår Oppland 

Husmannsplass 

Severinbrauta Veiberg Norddal Fredningssak pågår Møre og Romsdal

Husmannsvesenet - husmannsplassar i Indre ... - Luster kommune

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?