Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

92
Normhistorikk
Grunnarbeidet med å jamna ut skilnaden mellom bokmål og nynorsk i skrivemåten av
stum d vart gjort til 1917-rettskrivinga. Tilråding om ny rettskrivning 1935 går vidare i
dette utjamningsarbeidet. Det blir peikt på at d mellom vokalar eller i utlyd etter vokal
og diftong er eit vanskeleg punkt.
[…] i mange stutte rotord og verb i infinitiv er det naturleg å stryke d, men i
mange avleidingar og samansetningar er det bruk for han, anten av di han
høyrest i uttalen, eller av di han er nyttig for forståing og samanheng. Snart
å skriva d og snart å stryka han, synest då samanhengslaust og upedagogisk.
(S. 28–29)
Trass i at 1917-rettskrivinga hadde gjort ein del former med -d til hovudformer (breid,
breida, greid osv.), viste formene utan d “stor evne til å hevda seg i bokheimen; dei
tykkjest hava framtida for seg.” (Tilråding, s. 29) Nemnda rådde no til å innføra
eineformer av ein god del ord utan d, mellom anna brei, grei, reiskap. Korkje stod eller
bad vart omtala der, men revisjonsnemnda i 1937 føreslo av “praktiskpedagogiske”
grunnar å stryka d i preteritum sto. Her kunne ein jamføra bøyingsmønsteret stå – sto –
stått med slå – slo – slått. Dette vart likevel ikkje gjennomført i Ny rettskriving 1938,
forma [sto] kom med, men som klammeform.
Framlegg til læreboknormal 1957 peiker på at bad, drog, gav og stod har
skrifttradisjon i begge mål, dei er gamle samformer, både norske og nordiske:
For nyno. er det ikkje lett å gå over til formene ba, ga, dro. Det skulle ikkje
vera noko i vegen for å halda oppe ei fortidsform med d enda om ein i
infinitiv og presens har kortform. Som nemnt kjem konsonanten inn att i
mange avleiingar. Det kan òg nemnast at sv. som kortform til bedja har be,
til giva: ge, til draga: dra, men fortid berre bad, gav, drog. (S. 58)
Framlegget argumenterer vidare med at då bokmål i 1938 fekk dro som jamstilt form
med drog, var det eit brot med tradisjonen i bokmål og førte til ulikskap mellom bokmål
og nynorsk. Det var heller ikkje teke omsyn til at drog er ei utbreidd form i by- og
bygdemåla, og at g-en for nynorsk sin del kjem att i former som dragast, dragande,
dregen.
I 1938 jamstilte bokmål ga med gav, som til dess hadde vore samform i måla.
Nynorsk slo ikkje følgje, ikkje minst av omsynt til at v-en kjem att i andre
bøyingsformer som gjeve, gjev, gjevande, gjeving og tilgjeving, utgjeving osv. Framlegg
(1957) peikte på at dette bokmålsvedtaket var brot på samsvar, ikkje berre med nynorsk,
men òg med svensk og dansk. Derimot meinte nemnda bak læreboknormalen at
det kan vera forsvarleg å stryke d’en i stod for di det no ikkje er d i noko av
måla i infinitiv og partisipp; sto er òg den einaste av desse fortidsformene