Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

9
leggja merke til – kanskje stussa over – desse skrivemåtane. Det kan gjera at skribenten
vel å ikkje bruka nett desse formene i den teksten. Det han då gjer, er å føya seg etter
det ein kallar dei internaliserte (eller operative) normene. Internaliserte normer er eit
sosialt fenomen som ikkje er representert av klårt formulerte reglar. (Poenget med dette
skiljet mellom to normtypar går igjen i mykje normeringslitteratur, men nemningane
skifter ein del. Jamfør Nils Kristian Sundby 1974, Kjell Ivar Vannebo 1980, Ingemund
Gullvåg 1991, Helge Dyvik 1993, Lars S. Vikør 1994 og Endre Brunstad 2000.)
Det er ikkje noko absolutt skilje mellom dei to omgrepa som gjer at ein kan kategorisera
noko som klårt det eine eller det andre. Likevel er dette skiljet mellom fastsette
normer og internaliserte normer viktig for å forstå kva som skjer i den språklege
praksisen, og kva samanheng dei språkpolitiske vedtaka står i. Det ser me best når me
prøver å forstå normene som resultat av ein stadig prosess, som me skal prøva å gje ei
sosiolingvistisk framstilling av nedanfor.
1.2.2 Normdanning som prosess
Internaliserte normer blir oppfatta som kollektive mønster for åtferd. Ordet 'kollektiv'
viser til at me ser for oss normene som noko overindividuelt og noko som samstundes
høyrer til ei sosial eining.
Mønsteret for åtferd kan me sjølvsagt tolka ut frå åtferda. Men når me skal
beskriva dei kollektive mønstra, er ikkje frekvensmåling og statistikk over ytringane og
handlingane dei rette metodane å bruka. Talet på repeterte handlingar verkar nok inn på
kva me oppfattar som mønster, men det avgjer ikkje heilt og fullt kva me oppfattar som
norma. Teoretisk kan ein altså tenkja seg at fleirtalet av handlingar vik av frå norma.
Det er kanskje lettare å sjå dette når me tenkjer oss til kva normene representerer hjå
enkeltindividet, som altså ber, formidlar og praktiserer normene som del av kollektivet.
I den grad normer kan seiast å eksistera, eksisterer dei i enkeltindivida, sjølv om dei
alltid er knytte til den individuelle førestellinga om eit kollektiv. Me kan då
omformulera slik: Normene er ei tru hos individet om kva kollektivet ventar av det.
Normene er då ei kollektiv tru. Normene eksisterer ikkje i seg sjølv i kollektivet, dei
eksisterer i førestellingane og fantasien åt individa.
Normene endrar seg med tida, og dessutan finst det ulike normer i ulike samfunn.
Normene må difor vera produkt av noko anna i ein normdanningsprosess. Normene
(eller førestellingane om forventningar) byggjer individa opp på grunnlag av fleire typar
data frå samfunnet. Som sosiale vesen er me alltid svært observerande og tolkande, for
me er avhengige av aksept i samfunnet. Difor er me svært vare for kva som kan vera
normer, og prøver å justera trua vår om dei kollektive forventningane. Såleis er me med
i ein konstant prosess der me tolkar inndata frå omgjevnadene våre.
Me kan stilla opp nokre ytre faktorar som verkar inn på den individuelle
normdanningsprosessen:
1 Me må nok rekna med at me har ei førestelling om kva som er vanleg. Det vil