Nynorskrettskrivinga - Språkrådet
Nynorskrettskrivinga - Språkrådet Nynorskrettskrivinga - Språkrådet
66 området er det t.d. vanleg å normera stadnamna til i-mål. I Nordhordland er endinga -æ, og her har ein no gått bort frå å normera til i-former pga. reaksjonar på at i-endingane ikkje kjendest som uttrykk for det lokale talemålet. I andre dialektområde med æ- ending, f.eks. Romsdal, Nordmøre, Helgeland og Rana, har stadnamna aldri vorte normerte til i-mål. Det skjer heller ikkje der den sterke endinga er -a. Skriftmålsgrunnlag I skrift står i-formene svært svakt. Av Nynorsk frekvensordbok går det fram at i-ending finst i 1,3 % i dei aktuelle bøyingsformene, og endinga -a står då i resten, dvs. i 98,7 %. (Dette er utrekna på grunnlag av opplysningar for dei nokså frekvente orda bok, hand, sak, sol og tid.) Me finn -a i bunden form eintal sterkt hokjønn og bunden form fleirtal inkjekjønn hjå sju av dei ti 30-årsforfattarane som Vikør presenterer i Rettskriving hos nynorskforfattarar. Dei ni undersøkte forfattarane frå 50-åra og dei ti frå 70-åra bruker alle a-ending. Av Framlegg til læreboknormal 1957 går det fram at ein stikkprøve teken i så å seia all skjønnlitteratur som kom ut på nynorsk i 1955 (19 verk), viser at a- artikkelen i hokjønn er gjennomført. Det blir nemnt at Tarjei Vesaas har gått over til a- form, sjølv om målføregrunnlaget hans ligg nærast i-form, og Johannes Heggland, som lenge brukte i-ending, gjekk over til -a frå og med romanen Gard frå 1951. Vurdering a)Talemålsutbreiinga er nokså stor for i-formene, særleg i tydinga delt hokjønnsbøying. b) Skriftleg bruk. Den skriftlege bruken av i-formene er i dag svært liten. c) Den indre bygnaden. Det er her tale om eit sentralt strukturelt skilje i det nynorske bøyingsverket. Som me har sett, gjeld det delt eller udelt bøying i eintal av hokjønnsorda, men òg om ei samsvarande endinga i bunden form fleirtal i inkjekjønn. Dessutan er det slik at dialektar som skil mellom hokjønn og hankjønn i adjektiv av typen open, bruker endinga frå sterkt hokjønn her, altså f.eks. boki er opi, boka er opa. (Det siste samsvaret har ikkje vore godkjent i nynorsk.) c) Ordgruppe. I-formene gjer det aktuelt å bruka skiljet mellom sterke og svake hokjønnsord, og såleis skil ein altså ut ei eiga gruppe ord. Dei sterke hokjønnsorda, som altså kan ha både -a og -i i bestemt form, har fleire drag felles utanom den aktuelle endinga: Dei endar ikkje på trykklett vokal i oppslagsforma (dvs. ubunden form eintal) med unntak av mamma, diva og nokre andre. Oftast er stamma på ei staving. Dei får einstavings tonelag/tonem 1 i bestemt form eintal, som ein gjerne skriv slik: ´sola, mot `visa, som altså har tonem 2. Såleis er det ikkje vanskeleg å skilja ut orda som høyrer til i denne gruppa.
67 e) Som identitetsuttrykk. I-målet er sterkaste markøren for det "klassiske nynorske", og for somme er det nok også ein regional markør. Sjølv der f.eks. avisene bruker a-mål, kjem nok i-målet fram når ein skal ha artiklar som skal appellera til eller visa til den lokale kulturen. f) Nytt Framlegget innfører ikkje noko nytt, anna enn at i-målet no kan få eit større bruksområde. Konklusjon Prosenttala ovanfor viser at i-formene står svært svakt i nynorsken i dag trass i talemålsgrunnlaget. Det er nok dels eit resultat av at rettskrivingspolitikken sette i-formene i klammer og gjorde det dermed etter kvart til eit stilmerke for klassisk eller tradisjonalistisk nynorsk. Lokalt blir det litt brukt, men sjølv i område med i-målsdialektar dominerer a-bøyinga i skriftleg tilfang. Det gjer at i-målet truleg ikkje fungerer så sterkt som regionalmerke lenger; og det er nok ein konsekvens nettopp av at forma ikkje er godkjend i læreboknormalen. Mest er i-målet avgrensa til tradisjonsmarkering. Det siste kan vera grunn god nok til å opna for dette språkdraget i rettskrivinga vidare framover. I-målet vil nok alltid ha svært avgrensa oppslutning, men ein bør respektera det som markør innanfor ein romsleg nynorsk. Ikkje uviktig er det at svært mange stadnamn står i bestemt form eintal, og dermed er i-endinga aktuell i svært mange namn så lenge nynorsknorma aksepterer i-målet. (Stadnamnlova knyter skrivemåtane av dei lokale formene til rettskrivinga.) Nynorsken bør ta vare på sambandet med slike viktige lokale identitetsuttrykk. Mindretalsframlegget frå 13.5.02 gjekk inn for å ta i-formene ut or nynorsknorma. 2.2.1.e Bøyingane i auga-klassen Status i dag Dei tre orda auge, hjarte, øyre kan etter gjeldande rettskriving følgja to bøyingsmønster: e – et – e – a (auge – auget – auge – auga) a – a – o – o (auga – auga – augo – augo) Det første bøyingsmønsteret er det vanlege inkjekjønnsmønsteret. Framlegg Orda i denne klassen skal halda på valfridomen med å kunna bøyast både etter den vanlege inkjekjønnsbøyinga og etter den spesielle bøyinga nemnd ovanfor.
- Page 15 and 16: 15 1.3 Den historiske utviklinga av
- Page 17 and 18: 17 nytta ein del av folk som ville
- Page 19 and 20: 19 I åra etter 1997 gjekk fagnemnd
- Page 21 and 22: 21 og munnleg nynorsk i oppvekstmil
- Page 23 and 24: 23 valfridomen av omsyn til konsekv
- Page 25 and 26: 25 bokmål, blir han ofte ikkje opp
- Page 27 and 28: 27 norma, er eit system med klammef
- Page 29 and 30: 29 Nynorskseksjonen gav i februar 2
- Page 31 and 32: 31 2 FRAMLEGG TIL VALFRIE FORMER 2.
- Page 33 and 34: 33 Gjennomsnittsalderen på informa
- Page 35 and 36: 35 har slått inn på: gi ø størr
- Page 37 and 38: 37 normalstatus. Men y-formene er o
- Page 39 and 40: 39 kong [kaun] og rogn [raun], og k
- Page 41 and 42: 41 c) Den indre bygnaden. Den indre
- Page 43 and 44: 43 dom - dommen [domen] dommar [dom
- Page 45 and 46: 45 c) Den indre bygnaden. Den indre
- Page 47 and 48: 47 ikkje er tilrådeleg å tvinga f
- Page 49 and 50: 49 knekkje, kvekkje, lekkje, nykkje
- Page 51 and 52: 51 (“mjuk”, med j) er det i ves
- Page 53 and 54: 53 her gjev dei fleste av dei j-lau
- Page 55 and 56: 55 Normhistorikk Somme substantiv k
- Page 57 and 58: 57 2.2.1.b Hankjønnsord med -ar/-e
- Page 59 and 60: 59 Dette er henta frå ein diskusjo
- Page 61 and 62: 61 nynorsk. Rettnok er orda med utg
- Page 63 and 64: 63 1938 sener myrar [myrer] 1959 Fr
- Page 65: 65 Det kan derfor ikke være tale o
- Page 69 and 70: 69 Skriftmålsgrunnlag Vikør konkl
- Page 71 and 72: 71 opp valfri -e/-i, og -ent kom in
- Page 73 and 74: 73 c) Den indre bygnaden. Tendensen
- Page 75: 75 grunnlag for en særskilt ‘læ
- Page 78 and 79: 78 b) Skriftleg bruk. Begge systema
- Page 80 and 81: 80 pronomena likt. 2.2.3.d nokon/no
- Page 82 and 83: 82 noken i hankjønn. Ifølgje Wet
- Page 84 and 85: 84 sterkare igjennom i linne hokjø
- Page 86 and 87: 86 På grunn av at kløyvd infiniti
- Page 88 and 89: 88 informantane frå Agder-fylka og
- Page 90 and 91: 90 Kortforma gje vart godkjend i 19
- Page 92 and 93: 92 Normhistorikk Grunnarbeidet med
- Page 94 and 95: 94 d-ar ein ikkje uttalar. e) Som i
- Page 96 and 97: 96 Vurdering a) Talemålsutbreiinga
- Page 98 and 99: 98 supinumsformer på -d(d), ingen
- Page 100 and 101: 100 vel 90 % i Nord-Trøndelag, Tro
- Page 102 and 103: 102 [gjømte] [strømte] -de [-(d)t
- Page 104 and 105: 104 -spirde/spirte). Dette skulle
- Page 106 and 107: 106 -de/-te hende/hendte ringde/rin
- Page 108 and 109: 108 dei er kjende / kjent Sterke pe
- Page 110 and 111: 110 1938 (både i samansetningar og
- Page 112 and 113: 112 A: Tilleggsframlegg frå Åsmun
- Page 114 and 115: 114 f) Nytt Her blir det ikkje innf
67<br />
e) Som identitetsuttrykk. I-målet er sterkaste markøren for det "klassiske nynorske", og<br />
for somme er det nok også ein regional markør. Sjølv der f.eks. avisene bruker a-mål,<br />
kjem nok i-målet fram når ein skal ha artiklar som skal appellera til eller visa til den<br />
lokale kulturen.<br />
f) Nytt Framlegget innfører ikkje noko nytt, anna enn at i-målet no kan få eit større<br />
bruksområde.<br />
Konklusjon<br />
Prosenttala ovanfor viser at i-formene står svært svakt i nynorsken i dag trass i talemålsgrunnlaget.<br />
Det er nok dels eit resultat av at rettskrivingspolitikken sette i-formene<br />
i klammer og gjorde det dermed etter kvart til eit stilmerke for klassisk eller tradisjonalistisk<br />
nynorsk. Lokalt blir det litt brukt, men sjølv i område med i-målsdialektar<br />
dominerer a-bøyinga i skriftleg tilfang. Det gjer at i-målet truleg ikkje fungerer så sterkt<br />
som regionalmerke lenger; og det er nok ein konsekvens nettopp av at forma ikkje er<br />
godkjend i læreboknormalen. Mest er i-målet avgrensa til tradisjonsmarkering. Det siste<br />
kan vera grunn god nok til å opna for dette språkdraget i rettskrivinga vidare framover.<br />
I-målet vil nok alltid ha svært avgrensa oppslutning, men ein bør respektera det som<br />
markør innanfor ein romsleg nynorsk. Ikkje uviktig er det at svært mange stadnamn står<br />
i bestemt form eintal, og dermed er i-endinga aktuell i svært mange namn så lenge<br />
nynorsknorma aksepterer i-målet. (Stadnamnlova knyter skrivemåtane av dei lokale<br />
formene til rettskrivinga.) Nynorsken bør ta vare på sambandet med slike viktige lokale<br />
identitetsuttrykk.<br />
Mindretalsframlegget frå 13.5.02 gjekk inn for å ta i-formene ut or nynorsknorma.<br />
2.2.1.e Bøyingane i auga-klassen<br />
Status i dag<br />
Dei tre orda auge, hjarte, øyre kan etter gjeldande rettskriving følgja to<br />
bøyingsmønster:<br />
e – et – e – a (auge – auget – auge – auga)<br />
a – a – o – o (auga – auga – augo – augo)<br />
Det første bøyingsmønsteret er det vanlege inkjekjønnsmønsteret.<br />
Framlegg<br />
Orda i denne klassen skal halda på valfridomen med å kunna bøyast både etter den<br />
vanlege inkjekjønnsbøyinga og etter den spesielle bøyinga nemnd ovanfor.
Change language