Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

66
området er det t.d. vanleg å normera stadnamna til i-mål. I Nordhordland er endinga -æ,
og her har ein no gått bort frå å normera til i-former pga. reaksjonar på at i-endingane
ikkje kjendest som uttrykk for det lokale talemålet. I andre dialektområde med æ-
ending, f.eks. Romsdal, Nordmøre, Helgeland og Rana, har stadnamna aldri vorte
normerte til i-mål. Det skjer heller ikkje der den sterke endinga er -a.
Skriftmålsgrunnlag
I skrift står i-formene svært svakt. Av Nynorsk frekvensordbok går det fram at i-ending
finst i 1,3 % i dei aktuelle bøyingsformene, og endinga -a står då i resten, dvs. i 98,7 %.
(Dette er utrekna på grunnlag av opplysningar for dei nokså frekvente orda bok, hand,
sak, sol og tid.)
Me finn -a i bunden form eintal sterkt hokjønn og bunden form fleirtal inkjekjønn
hjå sju av dei ti 30-årsforfattarane som Vikør presenterer i Rettskriving hos
nynorskforfattarar. Dei ni undersøkte forfattarane frå 50-åra og dei ti frå 70-åra bruker
alle a-ending. Av Framlegg til læreboknormal 1957 går det fram at ein stikkprøve teken
i så å seia all skjønnlitteratur som kom ut på nynorsk i 1955 (19 verk), viser at a-
artikkelen i hokjønn er gjennomført. Det blir nemnt at Tarjei Vesaas har gått over til a-
form, sjølv om målføregrunnlaget hans ligg nærast i-form, og Johannes Heggland, som
lenge brukte i-ending, gjekk over til -a frå og med romanen Gard frå 1951.
Vurdering
a)Talemålsutbreiinga er nokså stor for i-formene, særleg i tydinga delt hokjønnsbøying.
b) Skriftleg bruk. Den skriftlege bruken av i-formene er i dag svært liten.
c) Den indre bygnaden. Det er her tale om eit sentralt strukturelt skilje i det nynorske
bøyingsverket. Som me har sett, gjeld det delt eller udelt bøying i eintal av
hokjønnsorda, men òg om ei samsvarande endinga i bunden form fleirtal i inkjekjønn.
Dessutan er det slik at dialektar som skil mellom hokjønn og hankjønn i adjektiv av
typen open, bruker endinga frå sterkt hokjønn her, altså f.eks. boki er opi, boka er opa.
(Det siste samsvaret har ikkje vore godkjent i nynorsk.)
c) Ordgruppe. I-formene gjer det aktuelt å bruka skiljet mellom sterke og svake
hokjønnsord, og såleis skil ein altså ut ei eiga gruppe ord. Dei sterke hokjønnsorda,
som altså kan ha både -a og -i i bestemt form, har fleire drag felles utanom den
aktuelle endinga: Dei endar ikkje på trykklett vokal i oppslagsforma (dvs. ubunden
form eintal) med unntak av mamma, diva og nokre andre. Oftast er stamma på ei
staving. Dei får einstavings tonelag/tonem 1 i bestemt form eintal, som ein gjerne
skriv slik: ´sola, mot `visa, som altså har tonem 2. Såleis er det ikkje vanskeleg å
skilja ut orda som høyrer til i denne gruppa.