Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

58
Normhistorikk
Ei gruppe hankjønnsord har hatt -er og -ene (t.d. bekker, gjester) som hovudform i
fleirtal og [-ar] – [-ane] som tillaten klammeform. Dette er ord som i norrønt høyrde til
bøyingsgruppa kalla i-stammer, og Aasen tok dei inn som eigen bøyingsklasse i
landsmålet med endingane -er og -ene. Dei hadde i tillegg valfritt -ir – -ine frå 1901 til
1917. I 1938 vart klammeformer på [-ar] – [-ane] tekne inn: [bekkar] – [bekkane], for
somme ord kom desse endingane inn alt i 1917. Det kom så inga endring med 1959-
rettskrivinga.
Det har vore nokre endringar i kva ord som skulle følgja denne underklassen, og
tendensen har vore at rettskrivinga har flytt ord til hovudklassen med obligatorisk -ar og
-ane. Det har skjedd med f.eks. gris, som seinare vart flytt tilbake att til er-klassen.
Hankjønnsord på -a hadde obligatorisk fleirtalsbøying med -er og -ene frå 1920,
og orda på -nad fekk obligatorisk -er og -ene i 1959. Slik var det i dei to ordgruppene
fram til 1995 då Språkrådet vedtok å la dei få vanleg hankjønnsbøying som
klammeform.
Aasen nemner ikkje at desse orda skal ha -er-bøying, korkje i Det norske
Folkesprogs Grammatik eller i Norsk Grammatik. I Norsk Ordbog fører han opp t.d.
Kostnad, Bunad og Maanad som normale maskuline ord, dvs. at han ikkje gjev opp
noka særskild fleirtalsform, slik han gjer med -er-klasseorda (t.d. Saud m. (Fl. Sauder)).
Det må tyda på at han ville ha
-ar-bøying for desse substantiva. Sjølv skreiv Aasen t.d. Maanadar. M. Nygaards
Kortfattet Fremstilling af det norske Landsmaals Grammatik (1867) seier spesielt at -erklassen
omfattar ordrøter på éi staving (s. 15), det vil då seia at ord på -nad ikkje er
med. Marius Hægstad gjev i Norsk Maallæra (1879, 1886, 1898) ei liste over
medlemmene av -er-klassen, og -nad-orda er ikkje med. Også i Hjelpebok i norsk
rettskriving av Lars Eskeland(1895) er -nad-orda oppførte som vanlege -ar-klasseord.
Første tilfellet av at -nad-orda får -er-bøying er i 3. utgåva av Norsk formlæra av
Lars Eskeland i 1897 (Bondevik 1992:202). I første- og andreutgåvene er det ikkje
nemnt noko spesielt for desse orda. Alle utgåvene seinare av denne boka held på dette.
Men i Norsk Rettskrivingsordbok frå 1906 fører han opp "maanad, ein", altså markering
for vanleg hankjønnsord. Det er kanskje oppføringa i Norsk formlæra som også er
grunnen til at innstillinga frå 1899 nemner heller indirekte tanken om at -nad-orda kan
ha -ir eller -er i fleirtal:
I det gamle maal hadde desse ord fleirtalsendingi -ir, i bygdemaali no, for so
vidt dei er brukte i fleirtal, er det helst med endingi -a(r), maanadane eller
maanarane, eller avstutta, som ein maane – tvo maanar. Men anten ein her
vil bruka -ar, -ir, eller -er, so vert det likevel ugreidt i skrift utan denne d’en
eller ein annan medljod. (Hægstad, Garborg og Flo 1899: Framlegg til
skrivereglar for landsmaale i skularne, s. 71)