Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

49
knekkje, kvekkje, lekkje, nykkje, rekkje, (v)rengje, ringje, rykkje, sengje, skjekkje,
skjekkje, skrykkje, sløkkje, sprekkje, sprengje, stekkje, stengje, strekkje, stykkje,
støkkje, svekkje, svengje, søkkje, tekkje, trekkje, trengje, strengje, trykkje, tykkje,
vekkje, rykkje (og partisippet -veggja [-vegga])
Svake hokjønnsord: brengje, bryggje, dengje, fengje, flengje, hengje, hyggje, klengje,
klyngje, krykkje (staven), lengje, (v)rengje, ringje, slengje, slyngje, vengje, tyggje,
enkje, rekkje, sleggje, lykkje, drykkje, skjøkje, skrikje, sløkje
I dei fleste av desse tilfella er forma utan -j- klammeform, men i nokre tilfelle er
det tale om jamstilte hovudformer, som t.d. i: enkje/enke v. (jamre), ryggje/rygge v.
Framlegg
Former som i dag har valfridom mellom skrivemåtane gj og kj på eine sida og g og k på
hi sida, skal også ha det i den nye rettskrivinga.
Normhistorikk
Skrivemåte med eller utan j etter g og k framfor endingsvokal har alltid vore eit
vanskeleg spørsmål i nynorsk. I Prøver af Landsmaalet (1853) skreiv Ivar Aasen om
dette:
I Endestavelserne har jeg her kun skrevet gj og kj i de Tilfælde, hvor det
allernødvendigst må udtales, saasom Vegjer, tenkjer. Men det vilde være
ønskeligt, at det ogsaa maatte blive saaledes udtalt i flere Tilfælde, f. Ex.
Rike, Merke, myket o.s.v. Da imidlertid ingen bestemt Regel i dette
Tilfælde kan uddrages af Dialekterne, maa enhver læse Ordene saaledes
som han er vant til at udtale dem.
I ordboka frå 1873 bruker Aasen noko skiftande praksis, men i 1917 vart det
gjennomført ein meir konsekvent skrivemåte utan j i inkjekjønnsord på -e (Ynskje >
Ynske), adjektiv på -en (brikjen > briken) og vidare i fleirtal av hankjønnsord (typen
sekker, vegger, venger). Men framfor -a i bestemt form fleirtal av inkjekjønnsord kunne
ein skriva j, slik at ein kunne få bøyinga merke/merkja. Ny rettskriving 1938
gjennomførte som klammeformer j-bortfall føre -ing og tok opp skrivemåten -gg- som
klammeform, t.d. bryggje [brygge], men j-en kunne ikkje takast bort etter k, slik at ein
kunne skrive bygga, men måtte skrive tenkja. Derimot skulle ein no skriva både bygging
og tenking.
Palatallyden har heile tida fått stå fast i visse lydsamband. I -lgj-, -rgj- og vokal
+ gj kan j såleis ikkje sløyfast (følgje, sørgje, lægje), og for verb gjeld det òg -skj-
(ønskje). (-sk i substantiv derimot står utan j, som i eit ønske og slik hovudmønsteret er
for inkjekjønnsord, medan inkjekjønnsordet følgje har obligatorisk j).
Dei orda som har valfridom i dag, er i all hovudsak ord som i norrønt hadde gj
eller kj, jf. hengja og bryggja. Dette er ordformer som i norrønt hadde endevokalen -a