Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

36
konsonant (t.d. i fyrst – dvs. uttalt fysst – og syster), mens overgangen til ø er større
framfor r (t.d. i mørk og føre).
Nynorsksystemet har i hovudsak lagt seg på det felles grunnprinsippet som ein
finn i vestlandsk og austlandsk (dvs. eit samsvar med norrøn stavingslengd), og i tillegg
prøver det å fanga opp dei mest utbreidde sørnorske variasjonane, som ofte er styrte av
konsonanten bak vokalen.
Skriftmålsgrunnlag
I den nynorske litteraturen gleid ø lett inn i dei orda som i 1917 og 1938 fekk denne
skrivemåten obligatorisk. Forma først slo, etter innverknad frå før (eldre fyrr), sterkt
igjennom i nynorsk skriftmål etter 1938. Men i ord med valfri y/ø elles gjekk det nokre
tiår før ø slo igjennom. I 1930-åra brukte forfattarar som Knut Gjengedal og Ragnvald
Vaage formene med y, medan ein finn sterkast ø-bruk hjå t.d. Olav Duun og Bjørn
Rongen. Tarjei Vesaas skreiv t.d. bøtte, men myrk og sylv. 50-årsforfattarar som Aslaug
Høydal og Johannes Heggland brukte berre y-formene, om ikkje ø-forma var obligatorisk.
Lars S. Vikørs undersøking Rettskriving hos nynorskforfattarar peiker på at ø-
formene gjev svært klåre utslag hjå undersøkte forfattarar i 70-åra. Dei skreiv alle
bølgje, følgje, før, føre, først og mørk. Vikør skriv at dei einaste orda der y-formene er
representerte, er dei der ø er klammeform, altså ved løfta og søster.
Konklusjonen frå Wetås når det gjeld både publisert og upublisert materiale, er
at formene med ø dominerer, både når dei er hovudformer, når formene er jamstilte, og
når dei er klammeformer. Formene fyrst og fyrste er likevel sterkt representert i tekstar
som ikkje er gjevne ut.
Vurdering
a) Talemålsutbreiinga. Utgreiinga er svært skiftande for desse orda. Jamt over står nok
ø-en sterkast, men y er også brukt i mange ord i så mange dialektar sør om Trøndelag at
det er rimeleg han får plass i nynorsknorma.
b) Skriftleg bruk. Ø-en dominerer i nyare nynorsk, men i somme ord står likevel y-en
sterkt.
c) Den indre bygnaden blir ikkje påverka av denne valfridomen.
d) Ordgruppe. Desse orda har ikkje andre språklege fellesdrag enn at me er vane med å
sjå dei med begge vokalane. Det er nok litt skiftande frekvens av y- og ø-former i desse
orda, men me finn det likevel naturleg å sjå på dei som ei samla gruppe, dvs. å ha
valfridom også i dei mindre frekvente orda. Å endra berre enkeltord i gruppa vil neppe
gjera restgruppa lettare attkjenneleg.
e) Som identitetsuttrykk. I dag dominerer nok ø-formene så sterkt at dei nærmar seg ein