Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

35
har slått inn på: gi ø større råderum enn før. Det er nok så – som Indst. 1917
hevder – at det er uråd 'at finde noget ledende princip som ikke medfører en
rekke undtagelser'. Men det er en ulempe som en får finne sig i, slik som
forholdene nå engang er. (S. 16)
Endringane i 1938-rettskrivinga drøfta m.a. korleis vokalen er styrt av konsonanten bak
og føreslo ein del overgangar til ø, særleg framfor r.
Framlegg til læreboknormal 1957 rår til at nynorsk går over til ø i dei fleste ord
som er sams for begge måla, og der bokmål har ein fast skrifttradisjon med ø.
Grunngjevinga er ”for tilnærmingens skyld og til lette for skolen” (s. 17). ”…
skriftbildet fra bm. virker inn på dem som skriver nyno., og omvendt; dermed blir det
ustøhet.” (S. 16) Men framlegget ser på reguleringa av skrivemåten med y – ø som eit
vanskeleg punkt, og peiker på at omsynet til ein systematisk skrivemåte ville kravd y.
Og om ein såg nynorsk isolert, ville det ikkje vore grunn til endring.
Tendensen i utviklinga kan dermed illustrerast som i tabellen nedanfor der oppføringane
viser kva endringar som kom, og ved kva rettskrivingsendring dei kom.
(Blanke ruter vil altså seia at det ikkje skjedde noka forandring ved den aktuelle
rettskrivingsendringa.)
Aasen dyr fyl n. kyn fylgja syster mylna vyrda
1901 dør
1917 føl
1938 kjønn fylgja/følgja mylne/mølle vør(d)a/vyrda
1959 følgja [fylgja] syster [søster] vør(d)a [vyrda]
Framl. 2000
Talemålsgrunnlag
Orda som kjem inn i denne gruppa, hadde kort y i norrønt, og dei har fått skiftande
utvikling i norske dialektar ved at ein overgang til ø følgjer ulike mønster.
Hovudmønsteret i Trøndelag og Nord-Noreg er at den gamle korte y-en går over til ø i
alle ord unnateke der det kjem ein palatal (dvs. lyd med j-klang) rett etter, altså høl m.,
bøtte og søster, men mykkje, fyllje og stykkje.
Elles i landet er utviklinga i stor grad avhengig av om y-en stod i kort eller
langstaving i norrønt; på Vestlandet vil det i hovudsak svara til om y-en er forlengd eller
halden kort (jf. møkje mot bytte), mens det i austlandsk ofte samsvarar med om vokalen
stod i einstavings- eller tostavingsord (jf. føll mot bytte). I ord som hadde fått forlengd
vokal (eller vokalen stod i einstavingsord), er overgangen til ø-lyd meir utbreidd i
målføra enn når y hadde halde seg kort, jf. føl, høl og møkje mot bytte og syster.
Meir komplisert er det med gammal y framfor lang konsonant eller
konsonantgruppe i dialektane sørom Dovre. Uttalen er her mykje meir skiftande frå
dialekt til dialekt og frå lydgruppe til lydgruppe; f.eks. står y-lyden sterkt framfor s +