Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

24
svært stor gruppe. Sterke verb med svak bøying og omvendt er det også mange av, og ei
stor gruppe e-verb blir bøygde som a-verb. Ho gjev elles omfattande døme på hybride
ordformer (befaring, bod, egenandel, gave, valg), der leksemet svarar til bokmål, medan
bøyinga følgjer nynorsksystemet.
Når det gjeld innslag av bokmålsord og bokmålssyntaks i nynorsktekstar, peiker
Søyland på at det er vanskeleg å seia kva som eintydig er påverknad frå skriftspråket
bokmål, og kva som er resultat av eit bokmålspåverka talemål. Somt er nok frå begge.
Nynorskskrivande elevar på Austlandet er meir påverka av bokmål både i skrift og tale
enn vestlandselevane. Austlandselevane er i utkanten av nynorskområdet og ser såleis
mindre skriftleg nynorsk, og dialektane i austlandsområda er dessutan under sterkt press
frå bokmål. Ein standardmal påverkar talemålet. Søyland har registrert feil med klar
dialektbakgrunn som fing (finger), hue (hovud), kyra (kua), ledar (leiar), skjeve (skive).
Derimot er det truleg skriftbiletet frå bokmål som får nynorskelevar til å skriva
foreldrene og gje inkjekjønnsord ending i ubunden form fleirtal: dyrene, tingene,
møtene. I undersøkinga ”Kor godt meistrar kommande lærarar nynorsk” finn Stauri
(2001) mindre av talemålsinterferens enn av bokmålsinterferens, og talemålsinterferensen
gjeld eit lite utval ord, t.d. infinitiven sei for seia. Stauri meiner det er særleg grunn
til å tru at dialektformer stikk fram i avviksmengda der dialekt og bokmål går i same lei,
og i mindre grad der dialekten skil seg frå bokmål.
1.4.6 Ulike perspektiv på valfridomen
Når endringar i skriftnormalane anten har ført til større valfridom eller har redusert han,
har den viktigaste grunngjevinga oftast vore omsynet til norskopplæringa i skulen. Den
særnorske ordninga med hovud- og klammeformer har vore eit kompromiss mellom dei
ulike vurderingane av valfridom. Elevane har vorte skjerma mot å møta altfor mange
skriftbilete i lærebøkene. Ei form ein har sett mange gonger før, lettar lesinga. Mange
vil påstå at dette er ei ideell ordning for eit ungt menneske i første lese- og skrivefasen.
Samstundes har den vide rettskrivinga i årevis vore tilgjengeleg for elevane når dei
sjølve skriv, og for vanlege språkbrukarar elles. Men materialet frå Wetås (2001d) syner
at somme tykkjer formmangfaldet er for stort. I staden for at det opnar for bruk av
individuelle og talemålsprega former, kjem det fram to tydelege tendensar for korleis
folk opplever normer: Den eine er at valfridomen i den nynorske rettskrivinga ikkje blir
utnytta, ikkje ein gong der slike former ville spegla dialekten betre enn hovudformene.
Grunnen er såleis ikkje at nynorsken ikkje er dialektnær nok. Og det vanlegaste
argumentet for nynorsk ved skulemålsrøystingar i utsette nynorskkrinsar, nemleg at
nynorsken er det skriftmålet som passar best til talemålet på staden, får lite å seia i
praksis, kanskje fordi lærarane ikkje formidlar innsikt i denne fridomen. Den andre
tendensen er at brukarane er usikre på kva som er ”tillate”, og kva som er ”forbode” i
nynorsk. Uvissa om rett og gale blir vidare ein grunn som folk gjev opp for å skifta til
bokmål som hovudmål. Mange ser det som ein mangel ved nynorsk at han ikkje er
etablert som eit fasttømra skriftspråk. Jamvel om den offisielle valfridomen er like stor i