Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

23
valfridomen av omsyn til konsekvensane.
Fleire av undersøkingane som Wetås refererer, viser at kjennskap til valfridomen
i mange høve heller blir underkjend enn formidla vidare. Haldningane blant lærarar er
svært varierande i dei ulike undersøkingane, og i fråsegner frå norsklærarar i det heile.
Mange lærarar er positive til valfridomen, men dei opplyser likevel at elevane har
problem med han. Andre er negative og ser på valfridomen som ei ekstra bør i
undervisninga. Lærarar som sjølve er usikre på korleis det totale rettskrivingsbiletet ser
ut, vel å formidla ei trong norm til elevane sine (Berg 1999c, Holm 1999). Nokre
lærarar etablerer private normer ut frå sitt eige språksyn, og desse normene
vidareformidlar dei både gjennom klasseromspraksisen sin og når dei rettar elevtekstar.
Men somme av undersøkingane som er refererte i punktgranskingane, konkluderer med
at både elevar og lærarar ynskjer ei homogen norm, og at dei fleste vel å halda seg
innanfor dei trygge grensene i læreboknormalen.
Når det gjeld avisene, viser mange av redaktørane til at dei opnar for former som
speglar den lokale dialekten. Samstundes insisterer dei fleste av dei på å halda på
læreboknormalen som hovudmal for tekstproduksjonen. Wetås peiker på at dette kan
verka som ein litt underleg strategi. Systemet med sideformer er nettopp med på å gje
språkbrukargruppene høve til å velja dei formene som ligg nærast talemålet, men dei
aller fleste avisene vel altså å ikkje nytta dette.
1.4.5 Kva typar skrivefeil finst
Største granskinga i Noreg av skrivefeil hjå skuleelevar er gjord av Geirr Wiggen. I
avhandlinga Rettskrivings-studier II (Oslo 1992) viser han at annakvart avvik frå
rettskrivingsreglane hjå barneskuleelevane har samsvar i talemålet, og at lydverk og
formverk i talemålet pregar rettskrivingsfeila langt oppover i klassane. Berre sirka 10 %
av avvika frå rettskrivinga er reine bokmålsformer – dvs. avvik som ikkje samtidig har
støtte i talemålet. Wiggens konklusjon etter å ha studert eit svært materiale frå
skuleelevar frå Valdres og Gudbrandsdalen er at grammatikken i talemålet er
grunnleggjande for korleis elevar tileignar seg skriftmålet. Det poenget finn også støtte i
doktoravhandlinga åt Vebjørn Skjelfjord (1975), som viser at elevar som lærer å skriva
og lesa, kontrollerer mot sin eigen artikulasjon.
I feila frå KAL-materialet (eksamenssvar frå 269 tiandeklassingar med nynorsk
hovudmål våren 2000) fann Aud Søyland (2001) at det var vakling ved
substantivbøying etter kjønn, endringane samsvara ofte med bokmål. Likeins var det
vakling mellom ulike bøyingsmønster av verb og inkonsekvens ved bøying av
enkeltsubstantiv og enkeltverb. Det var tendens til forenkling av bøyingssystemet for
både substantiv og verb, og sterk og svak verbbøying vart blanda. Ved feil i leksem var
det to fellestrekk som galdt både substantiv og verb: Den endra forma samsvara ofte
med det tilsvarande bokmålsordet. Andre leksemfeil hadde ofte eit reint dialektgrunnlag
– men dei var færre enn avvika i retning av bokmål.
I Søylands eige innsamla materiale er substantiv som får feil kjønn i eintal, ei