Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

12
det stor sjanse for at dei blir internaliserte normer i dei andre ledda i normeringssirkelen.
På denne måten kan ein halda fram med å konkretisera ut frå sirkelen. Det ein
oppdagar, er at fleire instansar har fastsette normer som styrer språkbruken pga. ideologi,
og dei har gode strategiske posisjonar i normeringssirkelen. Denne språkbruken
fastsett av svært få personar blir i neste omgang inndata for tolkingar hjå dei mange som
leitar etter normer i internaliseringsprosessen. Slik kan fastsette normer i fleire av ledda
i sirkelen påverka dei internaliserte normene i det samla kollektivet. I dette kollektivet
er Språkrådet berre ein av mange agentar, og det er nokså usynleg i den samla
tekstverda. Språkrådet har mest gjennomslagskraft i lærebøker og offentlege dokument.
Den modellen som er skissert ovanfor, er tydelegast for bokmålet, som har ein
dominerande plass i samfunnet. Men for nynorsk har nok dei større regionavisene som
Bergens Tidende, Stavanger Aftenblad og Sunnmørsposten ein liknande funksjon.
Denne gjennomgåinga kunne utvidast til ei konkretisering med detaljar frå
forlag, skule og Språkrådet, men poenget skulle ha kome fram: Den skriftlege praksisen
målt i frekvens er ikkje noko demokratisk uttrykk for ein folkevilje. Storparten av
belegga for frekvensmålingane er resultat av fastsette normer hjå relativt få personar.
Dermed er frekvensoversikter meir ein illustrasjon på korleis normstyringa fungerer i
samfunnet. Men samstundes er det slik at me ofte ikkje har betre data enn frekvensar å
vise til, så denne drøftinga skal difor understreka kor viktig det er å vera kritisk. Ein bør
vera varsam med å gjera eit er i ei beskriving om til eit bør eller skal i norma.
Språkrådet blir mest assosiert med offentleg normering, og der skjer prekripsjonen
gjennom open diskusjon, saksførebuing med offentleg innsyn i sakspapir og
vedtak på rådsmøte med pressedekning. Me kan kalla denne normeringsprosessen for
open normfastsetjing. Normeringsprosessen i aviser, forlag og departement med eigne
husnormer går føre seg skjult og utan faglege saksutgreiingar – det er tildekt normfastsetjing.
1.2.4 Normer, lojalitet og identitet
Framstillinga ovanfor galdt produksjonen av data for den individuelle normdanninga.
Men tolkingsprosessen er ikkje berre slik at ein dyttar data inn og får dei avkoda
normene ut. Mykje av åtferda vår er intensjonal og målretta. Me har altså eit ynske med
handlingane våre, også med korleis me formar språket.
Det er altså òg ein subjektiv faktor i internaliseringsprosessen. Det kan me
illustrera med nokre granskingar frå skriftspråkskollektivet:
Det har vore gjennomført nokre granskingar av haldningane elevar har til
skriftmål og til sin eigen skriftpraksis. Det som går att, er at elevane er opptekne av kva
reaksjonar lesaren, og for dei oftast læraren, har på det dei skriv. Dei er instrumentelt
opptekne, som det blir kalla, altså opptekne av kva dei kan oppnå med å skriva slik eller
slik.
Roy Johansen (1998) undersøkte korleis elevar i Øyestad i Aust-Agder skreiv,