Nynorskrettskrivinga - Språkrådet

104
–spirde/spirte). Dette skulle òg gjelda høre og kjøre: hørde/hørte og kjørde/kjørte. For
dei tilsvarande verba med diftong og verbet tora vart preteritumsformene høyrde
[høyrte], køyrde [køyrte] og torde [torte]. Ei anna gruppe verb fekk alternativ a-bøying
attåt e-bøying med -de/-te i preteritum (klara – klara/klarde/klarte).
Etter vedtaka i 1986 var det berre få verb på -r-utlyd med e-bøying att som ikkje
hadde fått valfritt -de eller -te i preteritum, nemleg høyre, køyre og tore.
Nynorskseksjonen gjekk på møtet 13.5.02 inn for valfridom også i desse verba.
Der det i dag er valfridom, er det noko uklårt mønster for kva status dei alternative
formene har, i verb med utgang på m og r, som me såg i tabellen under Status ovanfor:
Dels er det jamstilte hovudformer, som i limde/limte og hørde/hørte, og dels er det eine
alternativet klammeform, som i dømde [dømte] og høyrde [høyrte]. (Lime har også a-
bøying.) Dette ikkje heilt oversiktlege mønsteret prøvde framlegget frå 2000 å gjera
klårare i fordelinga mellom hovudformer og klammeformer.
Talemålsgrunnlaget
Spørjeundersøkinga som Språkrådet gjennomførte hausten 1999, viste at 47 % av dei
spurde valde preteritum på -te av verb av brenne-typen (transitivt), 30,5 % ville ha -deforma.
(Det viste seg at 14,5 % hadde valt sterk bøying, altså brant som transitivt verb.)
Brende vart vald av alle dei spurde frå Sogn og Fjordane, og av 55–75 % av informantane
frå Hordaland, Rogaland, Oppland, Telemark og Buskerud. Alle dei spurde frå Sørog
Nord-Trøndelag ville ha forma brente, det ville òg 67–75 % frå Møre og Romsdal,
Hedmark, Nordland, Troms og Finnmark.
Etter l er endinga -te mest einerådande eller fullstendig dominerande i alle
landsdelane. Endinga -de finst i nokre tilfelle på Austlandet, indre Agder og Vestlandet.
Etter m, nn, ng, ld og nd står -de sterkt i midlandsmålet, og i dialektane i Sogn og
Fjordane og på Sunnmøre Elles dominerer -te.
Når det gjeld endinga etter r, kan ein i kortform seia at endinga -te dominerer i
Ryfylke, Hordaland, Romsdal, Sør-Trøndelag og er einerådande i Nord-Noreg. Endinga
-de rår i midlandsområdet, og står nokså sterkt i Nord-Trøndelag og på Helgeland,
medan begge endingane blir brukte på Aust- og Sørlandet, Jæren, i Sogn og Fjordane og
på Sunnmøre.
Skriftmålsgrunnlag
I åtte av dei undersøkte forfattarskapane (Vikør 1995) frå 30-åra dominerte -de i
preteritum av e-verb.
Av forfattarane frå 50-åra har fem valt preteritum på -de og tre -te-endinga.
Preteritum på -te var sideform etter 1938-rettskrivinga, men desse tre forfattarane kom
vel å merka med bøkene sine etter 1959-rettskrivinga var offentleggjord. Etter 1959 var,
som nemnt ovanfor, preteritum på -te i e-verb eineform, og ingen av 70-årsforfattarane
gjennomførte preteritumsformer på -de. Fire veksla likevel mellom -de og -te frå verb til
verb (Brodal, Fløgstad, Obrestad og Sande), dei andre valde -te-endinga .