Undrande og skapande • God som gull • Pioner frå ... - nashornet

Pioner frå
Hylsfjorden
Ernst Berge Drange lanserer i
slutten av mai i år ein nyskriven
biografi om forfattaren, journalisten
og samfunnsdebattanten
Rasmus Løland.
Basert på dagbøkene til forfattaren er biografien
tenkt som ei ”nær-Løland-oppleving”,
kunne Drange fortelja på opninga
av Løland-markeinga i Suldal, ein biografi der ein
kjem tett innpå tankane, dagleglivet og diktinga
til forfattaren frå Ryfylke.
Barnebokpioner
Løland kom ut med den fyrste barneboka i 1892
og vert rekna som ein pioner innan den realistiske
barnebokdiktinga. Han braut med den idylliserande
og moralske barnebokstilen i barnediktinga si,
og sat med ei sjelden evne til å skildra tankelivet
og kvardagslivet til borna i forteljingane. Borna
er ekte og autentiske.
Målmann
Løland var ein sentral aktør i det såkalla Røelaget
i hovudstaden, eit uformelt forum der viktige personar
i landsmålsrørsla diskuterte både ideologi og
praktiske tiltak for å fremje målsaka. Løland var
også pådrivar i den tidlege nynorske teaterrørsla i
andre halvpart av 1890– talet.
Drange kunne fortelja at arbeidet for eit norsk
mål var den viktigaste årsaka til at Rasmus Løland
skreiv bøker for born. På 1890- talet gjekk
kampen for landsmålet for alvor over frå å vera ei
romantisk førestilling om noko opphavleg, til å
verta ein kamp for å vera den ein var, og å kunne
bruka sitt eige mål i skrift og tale.
– Dersom borna frå fyrste stund fekk opplæring
i eit skriftmål som var naturleg for dei, ville
kampen etter kvart vinnast. Men det var ikkje
mykje barnelitteratur å oppdriva på den tid.
Fritenkjar
Løland utvikla seg og frå å vera ein from, ung
mann til å bli ein fritenkjar. Dei siste åra av livet
sitt opplevde han å stå mest åleine i miljøet sitt
på barikadane for den frie tanke og eit darwinistisk
livssyn. Noko som mellom anna resulterte i
vaksenbøkene ”Aasmund Aarak” (1902) og ”Umskifte”
(1904). Desse bøkene vart i stor grad boikotta
både av ungdomslagsrørsla, folkehøgskulerørsla
og landsmålsfolket.
Som vaksenbokforfattar har Løland med
urett havna i båsen med heimstaddiktarane, seier
Drange. Løland hadde eit større vingefang enn
som så, og hadde ikkje mykje til overs for forgylte
bondeskildringar. Alt i ein tidleg fase som forfattar
blei Rasmus Løland kjent som "psykolog" og
"sjeleframsynar".
Samfunnsengasjert
Rasmus Løland var engasjert i samfunnsdebatten
som rørte seg i åra rundt 1900, og arbeidde
som utanriksmedarbeidar i landsmålsavisa Den
17de Mai.
Hovudengasjementet hans var målsak, demokratisering
av samfunnet gjennom røysteretten og
unionssaka.
Astrid Eidhammer Hjelmeland
Utsyn mot Hylsfjorden frå Løland-garden. Midt på
biletet Bjednesteinen, som ga inspirasjon til forteljinga
"Bjednekniven."
Rasmus Løland (1861-1907)
Fødd i Vanvik i Ryfylke.
Dei første forteljingane hans kom på prent i 1888.
Flytta til Kristiania i 1895, fekk fast arbeid i Den 17de Mai og
skreiv mykje i målblad. Skreiv mykje trass i vanhelsa.
Bibliografi (utval)
Folkeliv, Skuld (1892), Skattegravaren (1893), barnebøkene
Ungar (1892), Paa sjølvstyr (1892) og Kor vart det av jola?
(1894), Gamle ungkarar (1895), Emne (1896), Nervesliten
(1896), Jordvend (1898), Aasmund Aarak (1902) og i Hundrad
aar (utgjeven posthumt i 1910).
På skuggsida, utgjeven også posthumt i 1908, har eit etterord
av Arne Garborg.
Mellom dei mest kjende barnebøkene er Det store nashorne
(1900) og Kvitebjørnen (1906).
Løland skreiv for Haugesunds Avis i perioden 1886–87, då
avisa var ny.
Frå 1902 styrde Løland Norsk Barneblad, der han skreiv det
meste sjølv. Omsette også mange barnebøker til norsk. Dei
siste 3-4 åra budde han på Labråten i Asker, med Garborg og
Steinsvik som grannar.
Det Norske Samlaget reiste minnestein på grava hans i Asker,
Rogaland ungdomslag på Sand.
RASMUS LØLAND-MARKERINGA 2007 – 2011