Handelsvegar og marknader - Maihaugen
Handelsvegar og marknader - Maihaugen
Handelsvegar og marknader - Maihaugen
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
GUDBRANDSDALSSEMINARET 2011<br />
<strong>Handelsvegar</strong> <strong>og</strong> <strong>marknader</strong> 1600-<br />
1800<br />
Av Ivar Teigum
Marknader <strong>og</strong> lokalt handverk<br />
• Døypefontar <strong>og</strong> klebergryter<br />
• Biletteppe <strong>og</strong> dobbeltvevnader<br />
• Altartavler <strong>og</strong> framskåp<br />
• Den lomske såmaskin
Tore Ørjasæter, «Ættar-arv» (1908)<br />
Er-so du ærar<br />
din ættarfar,<br />
du ærvar med æra<br />
din ættargard.<br />
Å sitja på garden<br />
son etter faren,<br />
det er den likaste<br />
lagnad for karen.<br />
Men ofte det høvde,<br />
<strong>og</strong> soleis var hendt,<br />
- det segjest for sannrøynt<br />
<strong>og</strong> gamalt kjent –<br />
at etter ein samlar<br />
kjem det ein snøydar<br />
<strong>og</strong> etter ein aukar<br />
kjem det ein øydar
Gudbrandsdalen til 1837<br />
• 8 prestegjeld: Gausdal, Fåberg, Øyer, Ringebu,<br />
Fron, Vågå, Lom, Lesja<br />
• 2 sorenskrivarar:<br />
Sør-Gudbrandsdalen: Gausdal, Fåberg,<br />
Øyer, Ringebu med Sollia. Fron (frå 1732)<br />
Nord-Gudbrandsdalen: Fron (til 1731),<br />
Vågå med Sel <strong>og</strong> Heidal, Lom med Skjåk,<br />
Lesja med Dovre <strong>og</strong> Folldalen<br />
• 1 f<strong>og</strong>deri
Marknader på 1600- <strong>og</strong> 1700-talet<br />
Marknadsplassar Nord-<br />
Gudbrandsdalen<br />
• Purkeskinnmarknaden i<br />
Vågå<br />
• Fjørdingsmarknaden i Lom<br />
• Handelsbytnan mellom<br />
Skjåk <strong>og</strong> Romsdalen<br />
• Puntervangen i Dovre<br />
Årlege regionale <strong>marknader</strong><br />
• Romsdalsmarknaden<br />
• Rørosmarknaden<br />
• Grundsetmarknaden<br />
• Christianiamarknaden<br />
• Tomaskyrkja på Fillefjell
Merkeår under den vesle istida<br />
• 1600, vulkanen Huanyaputina i Peru<br />
• 1657-58, Lillebelt <strong>og</strong> Storebelt islagde<br />
• 1680-1730, kuldeperiode<br />
• 1694-95, is på Themsen<br />
• 1741, dødsoverskot i Vågå<br />
• 1771, dødsoverskot i Vågå<br />
• 1789, Storofsen<br />
• 1812, frostår<br />
• 1816, vulkanen Tambora på Java, «året utan<br />
sommar»
Dem<strong>og</strong>rafisk utvikling, Gausdal 1690-<br />
1801
RA. Akershus stiftamt, futen i Gudbrandsdalen<br />
1718-19, krigskatteliste<br />
Sokn \ Skatt<br />
Skattytarar<br />
Skatt rd Gj.snitt 6 rd <strong>og</strong><br />
over, %<br />
1769, %<br />
AV<br />
FOLKETAL<br />
Gausdal 229 526 2,3 4,8 28,7<br />
Fåberg 162 662 4,1 19,7 26,6<br />
Øyer 162 400 2.5 6,8 20,0<br />
Ringebu 399 887 2,2 4,3 24,3<br />
S.Gudbr.dal 952 2 475 2,8 7,4 99,6<br />
Fron - - - - 30,7<br />
Vågå 191 637 3,3 17,8 23.6<br />
Lom 188 579 3,1 14,1 19,6<br />
Lesja 212 420 2,0 0 26,1<br />
N.Gudbr 591 1 636 2,8 11,0 100,0
Kontakt ut, impulsar heim<br />
• Romsdalsmarknaden ved Mikkelsmess<br />
• Til Røros <strong>og</strong> Folldal verk<br />
• Ferdturane til Christiania<br />
• Brev frå Johan Storm til Hans Krejdal 1755-<br />
62<br />
• Amtmann Sommerfelts innberetning i 1790
Romsdalsmarknaden ved Mikkelsmess
eder Claussen (d. 1614): Norriges Beskriffuelse<br />
ei som bur i Gudbrandsdalen kjem kvart år ned i<br />
omsdalen til marknaden for å kjøpe fisk <strong>og</strong> salt <strong>og</strong><br />
nna slikt, stundom dreg dei <strong>og</strong>så til <strong>marknader</strong> på<br />
unnmøre <strong>og</strong> Nordmøre, <strong>og</strong> romsdølane dreg <strong>og</strong>så opp<br />
å fjellet imot Gudbrandsdalen med fisk <strong>og</strong> annan<br />
jøpmannskap til visse tider om året slik at ein der<br />
ppe i landet kan kjøpe bergensfisk betre enn i Bergen<br />
Asbjørn Øverås, Romsdalss<strong>og</strong>a, s. 160)
Romsdalsmarknaden<br />
• Bergerfisk<br />
• Heidal 1691: Mann av huse<br />
• Amtmannen i Romsdal 1700: 3000 hestar<br />
• Vågå i 1812: 340 tønner dansk korn
Handverk representerte i 1801, etter<br />
Gunnar Rudie<br />
Yrke utøvde i Vågå<br />
• smed<br />
• skreddar<br />
• snekkar<br />
• tømrar<br />
• skinnfellmakar<br />
• urmakar<br />
• salmakar<br />
Yrke utøvde i Lesja<br />
Som i Vågå, samt<br />
• felemakar<br />
• buntmakar<br />
• massingsmed<br />
• målar<br />
• sølvsmed
Til Røros <strong>og</strong> Folldal verk<br />
• Frederiksgave<br />
• Korn<br />
• Kvernsteinar
Ferdturane til Christiania<br />
• Slaktefe<br />
• Kopar<br />
• Kvernsteinar<br />
• Hestar<br />
• Tømmer<br />
• Kleberomnar <strong>og</strong> -gryter
Brev frå Johan Storm til Hans Krejdal 1755-62
Johan Storm, prest i vågå 1745-76<br />
Den 8. februar 1756 fortel Storm at han har ein<br />
mann på veg til Trondheim etter sild <strong>og</strong> hamp, ein<br />
annan til Grundset etter jern <strong>og</strong> humle, ein til<br />
Romsdalen etter fire tønner salt, <strong>og</strong> ein til<br />
Lesjaverk etter ein “oxehovet viin”. Sist haust hadde<br />
han tre hestar på Romsdalsmarknaden etter lin <strong>og</strong><br />
tørrfisk. Desse ferdreisene når dei kjem i ein hop,<br />
ville for ein mann med måteleg formue utgjera<br />
proviant for eit heilt år frå stabburet. Han<br />
samanliknar seg med vennen i Christiania som kan<br />
handle alt utanfor døra medan han sjølv må bruke<br />
100 rd i transport.
Amtmann Sommerfelts innberetning i 1790
.<br />
Amtmann Sommerfelt om sløsing<br />
Dersom ikke overdaadighed saa meget havde indsneget sig <strong>og</strong> misvæxt saa ofte<br />
indfalt, skulle Bønderne ikke have meget at hente fra kjøbstædene <strong>og</strong> andre Egne<br />
end Salt, jern, <strong>og</strong> n<strong>og</strong>le Fiskevarer.<br />
Vareutførsel frå Opplanda<br />
Paa Røraas er det fordelagtigste Marked for Kornvarer, <strong>og</strong> derfra tages<br />
Fiskevarer <strong>og</strong> Møllestene tilbage, men Vejen er lang <strong>og</strong> fra Kornbøyderne her<br />
kan ingen betydelig Transport derhen ske, førend Mjøsen er belagt med sterk<br />
Iis.<br />
Til Foldalens Verk <strong>og</strong> til Glasverkerne sælger de nærmeste Bøyder n<strong>og</strong>le<br />
Fødevarer. Til Trondhjem <strong>og</strong> Romsdalen handles n<strong>og</strong>et fra Guldbrandsdalen,<br />
men i øvrigt føres det meste af Mel, Gryn, Fedevarer, Slagt <strong>og</strong> Heste til<br />
Christiania, n<strong>og</strong>et mindre til Drammen, <strong>og</strong> fornemmelig vævne (det er vævede<br />
Tøjer) <strong>og</strong> Heste til Kongsberg. Til Grundset-Market bringes Heste, Vildt <strong>og</strong><br />
Fedevarer.
Amtmann Sommerfelt om Transportforholda<br />
Slagteqvæget <strong>og</strong> en Deel Heste drives til Kjøbstæderne om<br />
Efteraaret, men ellers skjer næsten alle Bøndernes Færdes-<br />
Rejser paa Vinterføret. Dette er efter Landets Beskaffenhed<br />
beqvæmmest, men især nødvendigt for dette Amt, som har<br />
haft stor Mangel paa brugbare sommerveje, <strong>og</strong> formedelst<br />
saadan Mangel er udelukket fra Handel med det temmelig<br />
nær liggende Bergen.<br />
Ved Kjørseler <strong>og</strong> Drifter har almuen her liden anledning til<br />
at fortjene n<strong>og</strong>et, naar jeg undtager Hadeland. D<strong>og</strong> kan vel<br />
dertil henregnes den Handel, som Guldbrandsdølerne drive<br />
ved at kjøbe Fiskevarer i Romsdalen, hvilke de fører ud til<br />
andre Bøjder, <strong>og</strong> sælge eller omsætte imod Korn
Change language