Banning – makt eller avmakt? - Språkrådet

Men så minner Den Nationale
Scene oss om at det ikkje er så enkelt.
For å sjå kva det er – det som ikkje
er så enkelt – treng vi betre begrepsbriller
å sjå med. Vi treng meir adekvate
begrep om makt. Og slike begrep
finst, eg hadde nær sagt, til overmål: I
samfunnsvitskap og tekstvitskap er
det eit stort repertoar av distinksjonar
og analysemåtar når det gjeld ulike
former for påverknad, som utdefinering
og stigmatisering på den eine sida
og positiv definering av det smakfulle,
det rette og det høgverdige på den
andre. Somt er skammeleg og latterleg,
og noko er fint og flott og fortener
age og beundring.
Samfunnsforsking og tekstforsking
– frå Bourdieu og Gramsci til Gudmund
Hernes og Siri Meyer – presenterer
eit rikt arsenal av analysar og
begrep om sosio-kulturell makt og
kulturelt hegemoni, om symbolsk
makt og definisjonsmakt, i tillegg til
økonomisk makt, og makt i kraft av
nettverk og organisatoriske posisjonar.
Og i dette perspektivet har norsk samfunnsforsking
og tekstforsking ikkje
minst vori engasjerte i å påpeike ulike
former for avmakt og undertrykking,
hos dei svakstilte og hos marginaliserte
og stigmatiserte grupper.
Alt dette er velkjent, når vi tenkjer
oss om.
Usynleg språkstrid
Vi veit også at vi her til lands har
språkstrid. – Men det var visst særleg
før! No er det språkfred. No har vi to
skriftspråk og respekt for dialektane.
Og det er så. Det er eit poeng, eit
interessant poeng, at vi her til lands,
på grunn av språkstrid og dialektmangfald,
på mange måtar og i nokon
grad har gjennomgått ein læringsprosess
der ganske mange har innsett at
«dei andre» finst, slik at ein har lært å
avfinne seg med «det andre» og «den
andre», med det som er annleis.
I så måte kunne vi seie at vi her til
lands vart postmoderne før dei fleste.
Det dei franske postmodernistane
kom fram til ved skrivebordet, lærte
mange av oss ved praksis – ved dagleg
møte med det andre og dei andre.
Såleis er det mange år sidan den
franske kulturattacheen, då han etter
endt teneste skulle reise heim til
Frankrike, endeleg forstod kva vi driv
på med her i landet. Han formulerte
det slik: Her er det slik at den statlege
einskapen tener mangfaldet! Ein sjokkerande
postmoderne tanke, for ein
fransk intellektuell, som var vant til å
tenkje at den statlege einskapen tener
einskapen.
På mange måtar og i nokon grad
vart vi kanskje litt postmoderne, og
fleirkulturelle, allereie tidleg i moderniseringsprosessen.
Men samtidig var
det, og er det, stridige motsetningar
like under overflata – eller rett framfor
oss på scenen, for den som ser.
Og dei fleste av oss ser det nok, i
alle fall når vi blir minte om det. Det
gjeld ikkje berre dei meir forunderlege
historiene, som den om ein nynorsktalande
Hitler. Eksempla finst i dagleglivet,
både her og der: Under valkampen
var vi såleis vitne til ein aksjonist
som kasta den nynorske ordboka på
golvet og trampa på henne, og nyleg
stod søte jenter fram på skjermen og
fortalde at dei ville brenne nynorskordbøkene
på bål. Symbolske handlingar
med symbolsk makt, dette også.
2 SPRÅKNYTT 3–4/2004