Innstilling til ny rettskriving for det nynorske skriftmålet - Språkrådet

Døme: bygga/byggja, tenka/tenkja
brygge/bryggje, rekke/rekkje
Normhistorikk
Skrivemåte med eller utan j etter g og k framfor endingsvokal har alltid vore eit
vanskeleg spørsmål i nynorsk. Aasen vakla sjølv noko i skrivemåten av palatale lydar, og
normeringa har variert, utan at det ligg noko klart mønster til grunn.
Orda som fekk gj eller kj hjå Aasen, var ord som i norrønt hadde -a etter g eller k. Aasen
peika på at visse vokalar har den verknaden på førestilt g eller k at dei blir uttala gj eller
kj. Desse vokalane er æ, e, i, ei, ø, y og øy. Denne uttalen er gjennomført i framlyd, anten
me skriv han eller ikkje: kjær, kjenna, kinn, kjøra, køyra. I utlyd er det annleis. Aasen
skriv i Norsk Grammatik s. 27:
I en Endestavelse med ’e’ er derimot Udtalen noget forskjellig; imidlertid have dog de
bedste Bygdemaal ogsaa her for en stor Deel ’kj’ og ’gj’, f. Ex. Rike (udt. Rikje), Merke
(Mærkje), Lykel (Lykjil), Læge (el. Lægje), Tygel (Tygjil). Med Hensyn til Skrivemaaden
kunde dette ’j’ kaldes et uvæsentligt j i Modsætning til det væsentlige j forved a og o, som
nemlig ikke kan udelades i Skrivningen.
Aasen var oppteken av at den palatale uttalen skulle halda seg, og skreiv g og k framfor
trykklett -e på ulikt vis. Når endestavinga var -a, som i bryggja og tenkja, var det derimot
nødvendig å ha med j etter k og g, for å markera palatal uttale.
I 1917 vart det gjennomført ein meir konsekvent skrivemåte utan j i inkjekjønnsord på -e
(Ynskje > Ynske), adjektiv på -en (brikjen > briken) og vidare i fleirtal av hankjønnsord
(typen sekker, vegger, venger). Men framfor -a i bestemt form fleirtal av inkjekjønnsord
kunne ein skriva j, slik at ein kunne få bøyinga merke/merkja. (2002-innstillinga s. 49)
Frå 1938 kunne ein skriva -gg- som klammeform, men j-en kunne ikkje takast bort etter
k. Derfor kunne ein skriva byggja eller bygga, mens tenkja var eineform.
Substantiv som i ein del dialektar har skifte mellom palatal og ikkje-palatal uttale, som
f.eks. vegg – veggjer, har ikkje vorte skrivne med j etter 1917. Dette er ordformer som i
norrønt hadde endingsvokalen -i etter g eller k.
I verb blir j-en frå infinitiv derimot teken med både i presens, framfor avleiingar
med -ar, -ende, -ande og framfor bindevokalen -e-: syngjande, tenkjeboks. Framfor
suffikset -ing fell derimot j-en bort, jf. punkt 2.3.2.
Den historiske utviklinga kan framstillast slik:
Aasen 1901 1917 1938 1959
snik(j)en adj.
sniken
Veggjer
vegger
Yrk(j)e
yrke
Fylgje n. fylge fylgje [følgje] følgje [fylgje]
62