Innstilling til ny rettskriving for det nynorske skriftmålet - Språkrådet

Det som har vist seg å vera eit problem med valfridommen, er at dei færraste greier å
skaffa seg oversikt over alle formene dei kan velja mellom. Ikkje alle lærarar har fullt
oversyn over mangfaldet i rettskrivinga. Derfor får ikkje elevane rettleiing i å bruka det,
og opplever klammene i ordlistene som forvirrande.
Også dei som argumenterer for einskapsprinsippet, legg derfor pedagogiske omsyn til
grunn. Dei viser til at vane har mykje å seia når ein lærer eit skriftmål. Viss elevane ser
dei same formene jamleg, vil skriftbiletet festa seg lettare enn om dei møter ein stor
formvariasjon. Det kan vera viktig når ein lærer seg nynorsk, sidan han frå før er mindre
synleg i samfunnet enn bokmålet. Særleg for dei som lærer nynorsk som sidemål og ser
nynorsk nesten berre i skulebøkene, kan det vera ein fordel om dei møter ei fast norm.
1.4.3 Ulike brukargrupper og brukarønske
På oppdrag frå Språkrådet og Sandøy-nemnda laga Åse Wetås (2001) fire
punktgranskingar om valfridom, rettepraksis og haldningar til nynorsknorma. Ho bygde
òg på tidlegare undersøkingar som me her refererer til når det gjeld brukarhaldningar.
Enkelte granskingar peikar på at det er positivt for elevar i ein læringssituasjon med
valfridom som aukar korrespondansen mellom lyd og skrift (Wiggen 1992 og Hoel
1995). Nynorskelevar synest å vera meir positive til at skriftspråket skal vera individuelt
prega enn bokmålselevar (Berg 1999). Men denne og fleire undersøkingar viser at
elevane ikkje får opplæring i å bruka valfridommen, fordi lærarane sjølve ikkje meistrar
han (Holm 1999, Vollan 1997).
Journalistar er meir positive til ei felles standardspråknorm enn andre brukargrupper
(Roksvold 1999). Eit fleirtal av lærebokforfattarar og forlagsredaktørar ønskjer former
som ligg «midt på» (Mosling 1998). Det stadfestar inntrykket nemnda har danna seg
etter 25 møte med forskjellige instansar innanfor nynorsk skriftkultur (forlag, avis- og
kringkastingsredaksjonar, høgskulemiljø, forfattarar og omsetjarar, språkkonsulentar).
Dei fleste ønskjer ei strammare norm, sjølv om dei ikkje er samde om kvar
innstrammingane skal skje.
Selback (2001) undersøkte haldningar til valfridom blant 160 «vanlege» språkbrukarar,
og fann ut at halvparten var negative til valfridommen. Når ho såg berre på dei som var
positive til nynorsk, såg dei ut til å setja pris på mangfaldet. Rødningen (1999) fann
derimot at stor normvariasjon gjer brukarane usikre, og viste i talmaterialet (2000) at
ein av fire som byter frå nynorsk til bokmål, hevdar at dei gjer det fordi dei har problem
med rettskrivinga i nynorsk.
1.4.4 Korleis er den faktiske variasjonen?
Lars S. Vikør (1995b) undersøkte korleis valfridommen i rettskrivinga vart utnytta av 29
nynorskforfattarar frå 1930-, 1950- og 1970-åra. Han meinte å sjå ein tendens til at
30