Innstilling til ny rettskriving for det nynorske skriftmålet - Språkrådet

norma godt nok til å ha oversikt over valfridommen. Då er det dei internaliserte
normene som står over den fastsette norma.
Når Språkrådet vedtek ei norm, kan me kalla det ei open normfastsetjing. Nemnda er
offentleg oppnemnd, publikum har kunna følgja arbeidet gjennom offentlege referat, og
har kunna koma med innspel undervegs, før norma blir endeleg fastsett. Men det skjer
òg ei meir tildekt eller privat normfastsetjing mange stader, til dømes når leiinga på ein
arbeidsplass bestemmer at dei tilsette berre skal bruka visse former innanfor den opne
norma. Eit døme på ei slik privat normfastsetjing kan vera bruken av ordet skole, som
har vore så å seia eineform i statlege skriv sidan ordet vart jamstilt med skule i 1959.
1.3.3 Kven er normagentane?
Alle i samfunnet er med på å påverka normene, ved at me tek imot eit inntrykk, tolkar
det, og handlar eller let vera å handla ut frå det. Slik sett kan me alle kallast
normagentar. Men ikkje alle har like stor normeringsmakt. Nokre normagentar sit i ein
posisjon der dei har større påverknadskraft enn andre, og kan bruka delar av den
fastsette norma på ein måte som påverkar språkbruken hjå mange. Når svært mange
lærebøker bruker e-infinitiv, er det svært sannsynleg at elevane får eit inntrykk av at
dette er ei meir riktig eller meir framtidsretta form enn a-infinitiv.
Tildekt normfastsetjing er rett nok ikkje så sterk i nynorsk som i bokmål, der til dømes
store riksdekkjande aviser påverkar svært mange med den norma dei vel å bruka.
Nynorsken har ikkje noko sentralt trykt organ som «alle» les. Derimot har NRK ei viss
påverknadskraft gjennom den tala og skrivne nynorsken, fordi svært mange ser og
høyrer på Dagsrevyen og andre nyheitssendingar, og svært mange les nynorsk teksting.
Ved å laga eit skilje mellom hovudformer og klammeformer har også staten vore ein
normagent som har skilt mellom eitt normsett som kan brukast i alle samanhengar, og
eitt som berre har dekt privat bruk.
Den nynorske norma er prega av stor valfridom. Bakgrunnen for denne valfridommen er
kanskje fyrst og fremst dei mange språkreformene på 1900-talet som hadde til mål å
gjera dei to målformene meir like kvarandre. Samtidig har talemålslinja stått sterkt i
målrørsla, og idealet om ein dialektnær nynorsk kom tydeleg til uttrykk ved at ei rekkje
talemålsnære former vart tekne inn att i norma. Det har også vore stor valfridom
innanfor bokmålsnormalen, men mangfaldet og valfridommen i nynorsken har hatt
større oppslutnad og har nok hatt ei viktigare symbolsk meining for nynorskbrukarar
enn for bokmålsbrukarar (jf. nedanfor). Forsking viser òg at nynorskbrukarane er mykje
meir positive til variasjon enn det bokmålsbrukarane generelt er. Likevel har dei fleste
nynorskbrukarar ei kjensle av kva som er «markerte» former, og kva som er meir
umarkert. Språkformene ein vel i ein gitt situasjon, kan på den måten gi uttrykk for
identitet. I sosiolingvistikken kallar ein det gjerne ei identitetshandling.
28