Innstilling til ny rettskriving for det nynorske skriftmålet - Språkrådet
Innstilling til ny rettskriving for det nynorske skriftmålet - Språkrådet Innstilling til ny rettskriving for det nynorske skriftmålet - Språkrådet
1901–1917 På 1890-talet vart det sett ned ei nemnd som skulle førebu ei ny og offisiell rettskriving for landsmålet. Nemnda delte seg i eit fleirtal (Rasmus Flo og Arne Garborg) som ville innføra midlandsnormalen, og eit mindretal (Marius Hægstad) som ville byggja på Aasen-normalen, med nokre forenklingar. Departementet vedtok at Hægstad-normalen skulle vera hovudform i skulen, men at midlandsnormalen skulle vera tillaten som sideform for elevar. Med vedtaket i 1901 hadde landsmålet for fyrste gong fått ei offisiell norm. I store drag følgde ho Aasens norm, men den stumme t-en vart fjerna frå inkjekjønnsforma i partisipp av sterke verb (teket > teke) og adjektiv på -en (opet > ope), og fortidsbøyinga av a-verb vart forenkla. I 1910 vart det innført nokre valfrie sideformer i Hægstad-normalen. Til dømes slapp dei r-lause formene i bunden form fleirtal hankjønn og hokjønn inn i normalen (gutarne eller gutane, gjentorne eller gjentone), og ubunden form av svake hokjønnsord fekk -e ved sida av den tradisjonelle forma -a (ei visa eller ei vise). 1917–1938 1917-rettskrivinga var den fyrste rettskrivinga som omfatta begge målformene. Der vart det gjort eit knippe endringar som skulle vera obligatoriske i begge målformer. I tillegg vart det vedteke ein del «valfrie former» for kvar av dei to målformene. Tanken var, som i 1901, at ein anten følgde den tradisjonelle normalen eller den valfrie. Men det er uklart om det vart praktisert slik. I ordlistene er dei to normalane integrerte i éi liste, der dei «valfrie formene» står i klammer. Den viktigaste obligatoriske endringa var at den stumme r-en i fleirtal av substantiv vart fjerna slik at ein gjekk frå -rne til -ne (båtane, bygdene). Svake hokjønnsord kunne få endinga -e (ei visa el. ei vise) (også tillate i 1910). I tillegg vart stum d sløyfa i ein del ord for å skapa samsvar med riksmål (brei, li, hei). Dei valfrie endringane omfatta innføringa av -a i sterke hokjønnsord bunde eintal og i inkjekjønnsord bunde fleirtal ved sida av den tradisjonelle forma -i (sola el. soli, husa el. husi), -e ved sida av -o i fleirtal av svake hokjønnsord (viser – visene el. visor – visone), e-infinitiv vart godteke i tillegg til a- infinitiv. Desse formene slo raskt gjennom, både i skulekrinsane og blant mange forfattarar, og reforma vekte ikkje særleg motstand i målrørsla. Med 1917-rettskrivinga hadde det vorte mange valfrie former både i landsmålet og i riksmålet, og mange språkfolk var uroa for at landsmålet kunne falla frå kvarandre. I 1929 vart namna på målformene endra frå landsmål og riksmål til nynorsk og bokmål. 24
1938–1959 I 1934 føreslo Venstre og Arbeidarpartiet at det skulle setjast ned ei ny rettskrivingsnemnd. Ho vart oppnemnd av Kyrkje- og undervisningsdepartementet, med statsråd Knut Liestøl som leiar. I mandatet stod det at nemnda skulle koma med framlegg om «ei tilnærming på norsk folkemålsgrunn millom dei to måli», og at ho skulle redusera talet på dobbelformer. Dette lét seg ikkje sameina, og løysinga vart å innføra klammeformsystemet: hovudformer til bruk i lærebøker, og klammeformer, som var tillatne for elevane. Viktige endringar var at a-endingar vart hovudformer i bunden form eintal av sterke hokjønnsord og fleirtal av inkjekjønnsord, med -i som klammeform: sola [soli] og husa [husi]. Svake hokjønnssubstantiv fekk fleirtal -e med klammeform -o: viser [visor], visene [visone]. Kløyvd infinitiv og a-infinitiv vart jamstilte hovudformer, mens e-infinitiv vart klammeform. Inkjekjønnsforma av partisipp av sterke verb vart -i, med -e som klammeform: funni [funne]. I 1952 vart Norsk språknemnd skipa. Formålet til det nye organet var «å arbeida for tilnærming mellom målformene på norsk folkemåls grunn». Den fyrste store oppgåva til nemnda var å justera 1938-rettskrivinga og laga ein ny læreboknormal for begge målformene. 1959–1996 I 1959 kom den siste offisielle rettskrivingsnormalen for nynorsk til no. Bakgrunnen var den store misnøya med 1938-rettskrivinga både blant nynorsk- og bokmålsfolk. Med «Læreboknormalen av 1959», som i realiteten var ein revisjon av heile rettskrivinga, tok nynorsken eit nytt steg i retning tilnærming, mens bokmålet vart ståande om lag på same stad som i 1938. I tillegg vart valfridommen større innanfor nynorskrettskrivinga. Den kløyvde infinitiven vart til dømes gjord til klammeform, mens e-infinitiv vart jamstilt hovudform. Dei største endringane kom likevel i ei rekkje sentrale enkeltord. Former med dobbel m vart hovudform i mange ord (gammal, sommar), og ø-en vart hovudform i ei rekkje ord med valfritt -y- eller -ø- (følgje, sølv), men dette vart ikkje gjort konsekvent. Noregs Mållag godtok den nye norma, og gjekk inn for å få slutt på den interne rettskrivingsstriden. I 1972 vart Norsk språknemnd avløyst av Norsk språkråd. Tilnærmingsparagrafen var no kraftig svekt, og rådet skulle «støtte opp om utviklingstendenser som fører målformene nærmere sammen». I 1970-åra stod talemålslinja sterkt i målrørsla, og mange skreiv ein dialektnær nynorsk. Dette synet kom òg til uttrykk i normeringspolitikken. I 1980- og 1990-åra vart ei rekkje talemålsnære former tekne inn att som klammeformer, t.d. [ei visa], [so], eller dei vart 25
- Page 1 and 2: Ny rettskriving for 2000-talet Inns
- Page 3 and 4: I-mål (sola [soli] (bunden form ei
- Page 5 and 6: 2 Lydverket .......................
- Page 7 and 8: Samandrag 1 Ei norm for 2000-talet
- Page 9 and 10: 2.4 Skrivemåten av ein del enkelto
- Page 11 and 12: 3.1.8 Fleirtalsformene av nokre his
- Page 13 and 14: ‣ Tre ord med eit substantiv som
- Page 15 and 16: 3.4.5 Sterke og svake verb med kort
- Page 17 and 18: ‣ E-verb med stammeutgang på f,
- Page 19 and 20: 1 Ei norm for 2000-talet 1.1 Bakgru
- Page 21 and 22: 4 Grunnlagsmaterialet frå arbeidet
- Page 23: Innspela frå brukarane av nynorsk
- Page 27 and 28: Grunnen til at me treng ei fastsett
- Page 29 and 30: Skriftspråket er såleis eit kommu
- Page 31 and 32: formbruken vart meir sams innanfor
- Page 33 and 34: 4) Lite brukte former skal som hovu
- Page 35 and 36: d) Per Vestbøstad: Nynorsk frekven
- Page 37 and 38: 2 Lydverket 2.1 Vokalisme 2.1.1 Var
- Page 39 and 40: a/å aleine el. åleine adv. aleine
- Page 41 and 42: fomlen [fumlen] adj. [fumlen] fomle
- Page 43 and 44: sydfrukt el. sudfrukt f. sudfrukt s
- Page 45 and 46: pæl el. påle m. pæl m. påle m.
- Page 47 and 48: Talemålsgrunnlag Det at så mange
- Page 49 and 50: Dagens rettskriving Desse formene g
- Page 51 and 52: trøtt el. trøytt adj. trøtt trø
- Page 53 and 54: Nedanfor følgjer ei liste som vise
- Page 55 and 56: somme [sume] determ. [sume] somme d
- Page 57 and 58: [drømma] døma døma [dømma] døm
- Page 59 and 60: speidar el. speiar m. speiar speida
- Page 61 and 62: Dei fleste formene med sl og tl har
- Page 63 and 64: Bryggja f. byggja byggjer Byggjing
- Page 65 and 66: Ny rettskriving 1938 gjennomførte
- Page 67 and 68: Aasen 1901 1917 1938 1959 Ynskje n.
- Page 69 and 70: fivreld el. fivrelde n. fivreld el.
- Page 71 and 72: snerk el. snerke m. (hinne) snerk e
- Page 73 and 74: Nedanfor følgjer ei liste over ord
1938–1959<br />
I 1934 føreslo Venstre og Arbeidarpartiet at <strong>det</strong> skulle setjast ned ei <strong>ny</strong><br />
<strong>rettskriving</strong>snemnd. Ho vart oppnemnd av Kyrkje- og undervisningsdepartementet, med<br />
statsråd Knut Liestøl som leiar. I mandatet stod <strong>det</strong> at nemnda skulle koma med<br />
framlegg om «ei <strong>til</strong>nærming på norsk folkemålsgrunn millom dei to måli», og at ho skulle<br />
redusera talet på dobbel<strong>for</strong>mer. Dette lét seg ikkje sameina, og løysinga vart å innføra<br />
klamme<strong>for</strong>msystemet: hovud<strong>for</strong>mer <strong>til</strong> bruk i lærebøker, og klamme<strong>for</strong>mer, som var<br />
<strong>til</strong>latne <strong>for</strong> elevane.<br />
Viktige endringar var at a-endingar vart hovud<strong>for</strong>mer i bunden <strong>for</strong>m eintal av sterke<br />
hokjønnsord og fleirtal av inkjekjønnsord, med -i som klamme<strong>for</strong>m: sola [soli] og husa<br />
[husi]. Svake hokjønnssubstantiv fekk fleirtal -e med klamme<strong>for</strong>m -o: viser [visor], visene<br />
[visone]. Kløyvd infinitiv og a-infinitiv vart jams<strong>til</strong>te hovud<strong>for</strong>mer, mens e-infinitiv vart<br />
klamme<strong>for</strong>m. Inkjekjønns<strong>for</strong>ma av partisipp av sterke verb vart -i, med -e som<br />
klamme<strong>for</strong>m: funni [funne].<br />
I 1952 vart Norsk språknemnd skipa. Formålet <strong>til</strong> <strong>det</strong> <strong>ny</strong>e organet var «å arbeida <strong>for</strong><br />
<strong>til</strong>nærming mellom mål<strong>for</strong>mene på norsk folkemåls grunn». Den fyrste store oppgåva <strong>til</strong><br />
nemnda var å justera 1938-<strong>rettskriving</strong>a og laga ein <strong>ny</strong> læreboknormal <strong>for</strong> begge<br />
mål<strong>for</strong>mene.<br />
1959–1996<br />
I 1959 kom den siste offisielle <strong>rettskriving</strong>snormalen <strong>for</strong> <strong>ny</strong>norsk <strong>til</strong> no. Bakgrunnen var<br />
den store misnøya med 1938-<strong>rettskriving</strong>a både blant <strong>ny</strong>norsk- og bokmålsfolk. Med<br />
«Læreboknormalen av 1959», som i realiteten var ein revisjon av heile <strong>rettskriving</strong>a, tok<br />
<strong>ny</strong>norsken eit <strong>ny</strong>tt steg i retning <strong>til</strong>nærming, mens bokmålet vart ståande om lag på<br />
same stad som i 1938. I <strong>til</strong>legg vart valfridommen større innan<strong>for</strong> <strong>ny</strong>norsk<strong>rettskriving</strong>a.<br />
Den kløyvde infinitiven vart <strong>til</strong> dømes gjord <strong>til</strong> klamme<strong>for</strong>m, mens e-infinitiv vart<br />
jams<strong>til</strong>t hovud<strong>for</strong>m. Dei største endringane kom likevel i ei rekkje sentrale enkeltord.<br />
Former med dobbel m vart hovud<strong>for</strong>m i mange ord (gammal, sommar), og ø-en vart<br />
hovud<strong>for</strong>m i ei rekkje ord med valfritt -y- eller -ø- (følgje, sølv), men <strong>det</strong>te vart ikkje gjort<br />
konsekvent.<br />
Noregs Mållag godtok den <strong>ny</strong>e norma, og gjekk inn <strong>for</strong> å få slutt på den interne<br />
<strong>rettskriving</strong>sstriden.<br />
I 1972 vart Norsk språknemnd avløyst av Norsk språkråd. Tilnærmingsparagrafen var<br />
no kraftig svekt, og rå<strong>det</strong> skulle «støtte opp om utviklingstendenser som fører<br />
mål<strong>for</strong>mene nærmere sammen».<br />
I 1970-åra stod talemålslinja sterkt i målrørsla, og mange skreiv ein dialektnær <strong>ny</strong>norsk.<br />
Dette synet kom òg <strong>til</strong> uttrykk i normeringspolitikken. I 1980- og 1990-åra vart ei rekkje<br />
talemålsnære <strong>for</strong>mer tekne inn att som klamme<strong>for</strong>mer, t.d. [ei visa], [so], eller dei vart<br />
25
Change language