You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>kontakt</strong>_2-07.qxp 11.06.2007 09:12 Side 16<br />
Gudveig Bergly og Solveig<br />
Paulsen hadde sin første<br />
skuledag i 1940. Mora<br />
Barbro hadde snakka med<br />
læraren, Hans Kjønaas.<br />
Spørsmålet var om Gudveig<br />
kunne venta eit år med<br />
skulestart. Svaret var ja,<br />
sjølvsagt, det var så lang veg<br />
til Maudlandsgarden, ein<br />
heil time å gå for ungane.<br />
Slik gjekk det til at søstrene<br />
Gudveig og Solveig gjekk<br />
saman alle åra i det skulehuset<br />
som nå er fjerna.<br />
Bare ein gong har eg prata med Hans.<br />
Han var då like gammal som eg er nå.<br />
Hans var lærar på Ombo og eg var vikarlærar<br />
i Vormedalen. Det var Hans som<br />
tok <strong>kontakt</strong>. Men eg visste godt at Hans<br />
under krigen var fylkesførar for Norges<br />
lærarsamband (nazistisk), og at han etter<br />
krigen blei dømd, og måtte slutta som<br />
lærar og klokkar i <strong>Riska</strong>. Frå kontoret i<br />
den gamle skulen hadde han stor makt i<br />
krigsåra. Han var lokal førar.<br />
I skulekjellaren var det tyske soldatar.<br />
Ein av desse heitte Hans. Gudveig kan<br />
ikkje gløyma Hans. Han fortalde om sine<br />
barn. Det han såg fram til, var at krigen<br />
16<br />
92 år gamle<br />
Barbro Vanvik<br />
fotografert i<br />
1988.<br />
BARBRO VAR EIT<br />
GODT MENNESKE,<br />
MEN HANS VAR<br />
OGSÅ EIT MENNESKE<br />
var slutt, og at han fekk reisa heim.<br />
Gudveig hugsa at soldatane ofte sa til<br />
ungane: Ver ikkje redde. Sjølv fekk eg<br />
drops av ein soldat ein gong.<br />
Eg har vore ung og har blitt gammal. I<br />
alle desse åra, frå ungdom til alderdom,<br />
har eg streva med å forstå, både lærar<br />
Hans og soldat Hans. Hat er gjerne eit for<br />
sterkt ord, men fordømming og lite<br />
innlevingsevne har eg hatt. Det som<br />
Gudveig fortalde om tyske soldatar, og<br />
det ho fortalde om læraren, har gjort at<br />
isen har smelta. Eg har forandra syn.<br />
Det nye standpunkt har vakse fram<br />
gradvis. Både Gudveig og mange andre<br />
har fortald at Hans var ein flink lærar.<br />
Han trekte ikkje fram sine politiske<br />
meiningar i skulen. Halvbror til Gudveig,<br />
Johannes, var med på arrestasjon av personar<br />
maidagane 1945, men ville ikkje<br />
vera med på å arrestera læraren. Heime<br />
på Lauvås blei det ikkje snakka om krigen,<br />
men i seinare år har eg høyrt ein<br />
god del. Gustav Hetland har fortald om<br />
korleis Hans kontrollerte kornmengda på<br />
Hetland. Han møtte opp ved tresking.<br />
Gjekk inn til Margit og hadde kaffe. Så<br />
fekk mannfolka gøyma unda ein del av<br />
kornet før kontrollen. På Maudland slapp<br />
dei levera varer, for her var det så mange<br />
ungar. Tyskarane rekvirerte hestar, og<br />
Hans hadde arbeid med dette. Men Kåre<br />
Eltervåg sa at deira hest slapp unna. Dei<br />
hadde hesten ute, og Hans godtok at<br />
hesten var så vill, at det ikkje var råd å<br />
fanga han. Hans var "førar" for det meste.<br />
Han var leiar for "menighetsrådet" også,<br />
oppnemnd ettar førarprinsippet. Av pro-<br />
tokollen går det fram at far min var oppnemnd<br />
som medlem. For mange av<br />
krigsåra var "menighetsrådet" ute av<br />
funksjon.<br />
Oppgjeret etter krigen var, etter mi vurdering,<br />
både nødvendig og rett. Men<br />
lenge nok, altfor lenge, har eg vore fange<br />
av ei kollektiv fordømming av tyske soldatar.<br />
Dei var menneske og offer for eit<br />
regime av djevelskap. Dei nordmenn<br />
som kom på galne sida under krigen, var<br />
det ikkje lett å tilgje i etterkrigstid. Det er<br />
lett å tenkja svart-kvitt. Men i ettertid så<br />
ser eg at det var mange andre og som<br />
var "mitschuldig".<br />
I Stølsvig hadde dei radio. Mange
Change language