Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

vis som me gjer i dag, men i ordboka si markerer han den tronge vokalen med dobbelskriving
og den opne vokalen med apostrof etter når han skal vise uttalen; t.d. Kost (oo) = en Kvast; Kost
(o’) = Føde, Mad osv.
I prinsippet er det altså ingen dårleg ide å bruke aksentteikn for å markere desse
uttaleskilnadene, som både Aasen og alle andre sjølvsagt var klar over, og som Aasen også gjer
nøye greie for i grammatikken sin. Han forklarer her også kvifor han har valt den skrivemåten
som han bruker i ordboka (Aasen 1965:7). 1
8.4. Landstads aksentbruk – etter “innfallsmetoden”?
Å setje inn aksentar “efter Oldsprogets Regler” som Landstad seier i fortalen til folkevisautgåva
at han vil gjere, krev gode lydhistoriske kunnskapar, for i mange tilfelle kan ein ikkje gå etter
uttalen i moderne norsk; i alle fall må ein då byggje på heilt spesielle dialektar. Aasens eige
sunnmørsmål er i så måte eit av dei aller “beste”, mens telemålet faktisk er langt “dårlegare”.
Når det gjeld Landstads bruk av aksentteikn, er den ikkje så konsekvent som han burde
vore, om Landstad skulle følgt sitt eige program i fortalen. Aasen skriv då også i eit brev datert
3. desember 1852 til Landstad at han blei “ganske forskrækket” då han “fik læse Fortalen og
deraf saae, at der var sigtet til en gjennemført Accentuering.” (Laache & Liestøl 1926:48). Etter
Aasens meining hadde det vore betre om Landstad hadde skrive at “Accentuering er anvendt i
de Tilfælde, hvor der kunde være Tvivl om Udtalen, eller at den egentlig burde vært
gjennemført, men paa Grund af visse Vanskeligheder ikke er bleven det.” (Laache & Liestøl
1926:48).
Det er ikkje tvil om at Aasen har rett i denne kritikken; det kan ein m.a. sjå av
viseteksten ovanfor. Eit svært klart døme har me i strofe 4, 2. lina, der bonden burde vore skrive
bónden, jf. konn seinare i lina, som jo har ein annan vokalkvalitet i all norsk (bortsett frå i
bokstavrett bokmålsuttale, men den passar jo slett ikkje i telemål). Det finst også mange andre
ord i teksten som “burde” hatt aksent; t.d. drengjo, vengjo, bakko, som burde vore drengjó,
vengjó, bakkó. Den einaste aksenten som aldri manglar, er den over a, for her svarar den
aksentuerte vokalen til ein annan bokstav også på dansk, nemleg aa; jf. Hárið, sjá, upá, pá.
Konklusjonen må altså bli den at Landstad nok har prøvd å følgje “Oldsprogets Regler”,
men har ikkje greidd å gjennomføre det, truleg først og fremst på grunn av manglande
språkhistorisk kunnskap. Men elles kan ein ikkje påstå at Landstads tekst blir meir “arkaisk” på
grunn av (den inkonsekvente) aksentbruken, for alle reknar jo med at vokalen i eit ord som sóli
1 Opphavleg ville Aasen helst markere dei opne vokalane (med grav aksent) fordi det var desse vokalane
som hadde ein avvikande uttale i forhold til sjølve namnet på vokalen – bokstavnamnet svarar nemleg til
den gamle lange vokalen. Av ulike grunnar – m.a. praksisen med å markere gammal lang vokal (med
akutt aksent) i islandsk – innførte han aldri dette systemet i landsmålet.
88