Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

8.2. Typografi: Aasen: Fraktur, Landstad: antikva
Her er Aasens og Landstads tekstar attgjevne med om lag same typografi som i
originalutgåvene. Det som då fell ein moderne lesar i auga med det same, er dei uvande
bokstavane i Aasens tekst; i dag er det som kjent mange som har problem med å lese fraktur,
eller gotiske bokstavar, som det også blir kalla. Men her må me hugse på at det var fraktur
“vanlege folk” var vane med kring 1850; antikva eller “latinske” bokstavar, som det også blir
kalla, kom ikkje i allmenn bruk før om lag femti år seinare. På 1700- og 1800-talet var antikva
nærmast å rekne for ei “akademisk” skrift – sitat på t.d. latin eller fransk blei såleis alltid
attgjevne med antikva også midt inne i tekst som elles var skriven med fraktur. Likevel var
antikva dei bokstavtypane som alle “ortografireformistar” ivra for på 1800-talet, frå Rasmus
Rask og N. M. Petersen i Danmark til Knud Knudsen her i landet. Aasen heldt derimot sterkt på
fraktur (jf. Venås 1996:506-508). Ja han meinte jamvel at det var sunnare å lese fraktur enn
antikva:
Jeg skulde dog mene, at vort Folk har god Grund til at være fornøiet med, at det
engang er blevet vant til Frakturskriften; thi den har da ialfald en vis vigtig
Fordeel fremfor den latinske Skrift, nemlig denne, at den er mindre eensformig
og derfor bedre for Øinene. Der er da vel mange, som have mærket, at man ved
svagt Lys eller paa en mørk Dag holder længere ud med at læse Frakturskrift
end den latinske Skrift… (Aasen 1958:301)
Me legg også merke til at Aasen følgjer dansken med bruk av stor førebokstav i alle substantiv,
mens Landstad også her følgjer reformistane, som ville ha “moderne” bruk av store bokstavar.
8.3. Aasen: Ikkje aksentar eller ð, Landstad: “aksentuerte” vokalar + ð
I den nye islandske ortografien som Rask og andre utvikla på 1800-talet, var det dessutan ein
ekstra grunn til å velje antikva: Det fanst nemleg ikkje aksentar i fraktur; dei einaste diakritiske
teikna som kunne brukast der, var dei såkalla tødlane over t.d. a og o, slik som i tysk Gast –
Gäste, Sohn – Söhne. Skulle ein bruke aksentar over vokalane, slik som i den “moderne”
islandske rettskrivinga, var ein altså nøydd til å bruke antikva.
Som “ortografisk tradisjonalist” ville Aasen heller ikkje ha uvande teikn som á, ó, ú
osv., trass i at landsmålet i og for seg kunne hatt god bruk for ei eller anna markering av den
uttaleskilnaden som finst i all norsk mellom t.d. vokalen i ord som kost (= feiekost, med “trong”
o-lyd) og kost (= mat, med såkalla open o eller å). I Landstads system burde det første av desse
orda skrivast kóst og det andre kost. Aasen skriv derimot desse og tilsvarande ord likt, på same
87