Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

2. Skriftfesting av folkemål i Norden før ca. 1850
Både i Noreg og i andre nordiske land finst det ein god del nedskriven litteratur på ymse
dialektar frå eldre tid – for ein stor del høvesdikt (t.d. bryllaupsviser) og anna skjemt. Ein stor
del av den eldre norske målførelitteraturen er gitt ut i dei seinare åra; jf. Dalen & Hagland 1985
og Venås 1990. Skrivemåten i denne litteraturen er for det meste lydrett etter uttalen, men har
også mange “ufrivillige” innslag av det rådande skriftmålet, i Noreg altså dansk.
Den første som skreiv opp færøysk språk, var Jens Christian Svabo (1746-1824), som
m.a. samla og gav ut 52 balladar. Skrivemåten hans følgde uttalen nøye, slik me ser det i strofa
til venstre under, som i hovudsak gir att hans eigen dialekt frå øya Vágar (det finst ein del
dialektskilnad på Færøyane). Til høgre ser me den same strofa i Hammershaimbs
standardortografi i si endelege form frå 1891:
Svabo 1782 Hammershaimb 1891
Kajsarin situr uj Gulsteuli Keisarin situr í gullstóli
teâlar vi sujnar Drajngjir talar við sínar dreingir:
Kveâr vitun teâr mujn Ovurman, "Hvar vitið tær mín yvirmann?
teâ heâvi Ee hugsa lajngji. Tað havi eg hugsað leingi.
For den som ikkje veit betre, kan dette sjå ut som nærmast to heilt ulike språk, men det er det
ikkje; dersom ein les teksten til høgre med moderne normal færøysk uttale, lyder han om lag
slik som ein kan sjå ut frå Svabos lydrette skrivemåte. Hammershaimbs ortografi er derimot
såkalla etymologisk, dvs. at ein skriv i samsvar med uttalen slik ein kan rekne med han var i
seinmellomalderen. Dette inneber fleire viktige skilnader, m.a. desse:
a) Hammershaimb skriv nyare diftongar som monoftong; jf. Svabo gulsteuli, teâlar,
mujn : Hammershaimb gullstóli, talar, mín.
b) Hammershaimb skriv hv for uttalen kv; jf. Svabo kveâr : Hammershaimb hvar
c) Hammershaimb bruker den “stumme” konsonanten ð; jf. Svabo vi, teâ, hugsa :
Hammershaimb við, tað, hugsað.
Det er fleire grunnar til at skrivemåten er så ulik hos Svabo og Hammershaimb. For det første
var formålet ikkje det same: Svabo hadde ingen tanke om å skape eit eige nytt færøysk
skriftmål; siktemålet hans med oppskrifta var reint antikvarisk: å ta vare på ein munnleg
litteratur og eit talemål som både han og mange i samtida rekna med snart ville gå tapt. For
Hammershaimb var målet derimot å gjere færøysk til eit moderne nordisk skriftmål på line med
dansk, islandsk og svensk.
78