Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark
Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark
Dette er med på å forklare slitestyrken i Landstads salmdikting, og det same gjer Landstads norskprega språk, i ordval og bilde. Eit noko anna perspektiv på Landstads salmar legg Synnøve Heggem fram i sitt foredrag. Heggem poengterer at salmen er ein genre som særleg tematiserer kjærleikstilhøvet mellom menneske, verda og Gud. På denne bakgrunnen leitar Heggem opp konkrete brudemotiv i Landstads salmebok, og ser på korleis desse motiva endrar seg i den reviderte utgåva og i den nyaste norske salmeboka. Det viser seg at brudemotiv hos Landstad er ganske vanlege – dei er gjerne knytte til ord som ”Bryllups- Bord”, ”Brudesal”, ”Brudekrans” og tilsvarande. Ein klar tendes er at salmar med brudemotiv er fjerna i den reviderte utgåva. Dette er uheldig. Når erotiske element blir fjerna eller forringa, tar ein samstundes vekk nokre av dei finaste metaforane for å kaste lys over forholdet mellom Gud og menneske. Landstads språkform i Norske Folkeviser er særmerkt, og i sitt foredrag drøfter Arne Torp denne – i samanheng med Ivar Aasens arbeid med landsmålet, og med skriftfestinga av færøysk. Det dreiar seg både for norsk og færøysk om ”språkleg nasjonsbygging”, jamvel om Landstad ikkje meinte at språket i Norske Folkeviser skulle bli grunnlag for eit framtidig skriftspråk. Torp tar opp spørsmålet om kvifor Landstad gjekk over til etymologisk skrivemåte. Det er tvilsamt om historikaren P. A. Munch fekk han til det, slik det har vore vanleg å meine. Rett nok vog Munchs ord tungt, men truleg var det Landstads eigen idé, fordi han kom til at det estetisk sett ville vere uråd å gjengi talemålet lydrett – resultatet ville bli at språket fekk eit ”barbarisk Udseende”. Torp meiner vidare at Landstads språkform knapt var meir arkaisk enn Aasens samla sett, men derimot verkar Landstads bruk av aksentar og bokstaven ð arkaiserande. Landstads Norske Folkeviser kom til å bli mykje brukt av norske forfattarar, som idé- og inspirasjonskjelde. Ikkje minst gjeld det Henrik Ibsen, som var instruktør og dramatisk forfattar ved Ole Bulls norske teater i Bergen da Landstads visesamling kom ut. Fleire av Ibsens drama frå 1850- og 1860-åra trekkjer vekslar på Norske Folkeviser, ikkje minst Gildet på Solhaug og Olaf Liljekrans. I drama som desse blir viser og annan folklore brukt åpent og tydeleg – såleis kan Gildet på Solhaug kallast ein slags musikal, med framføringar av soloparti og kor. Også i den seinare samtids- og samfunnsdramatikken gjer Ibsen bruk av impulsar frå folkediktinga. I foredraget sitt viser Olav Solberg korleis eit drama som Rosmersholm (1886) byggjer på sentrale vise- og folkediktingssymbol. 4
Innhald Innleiing 7 Velle Espeland: “Ukyndighed, uforstand og vandalisme”: Kritikken mot Norske Folkeviser 9 Herleik Baklid: “Disse Sagn, som her leveres [...]”: Om M. B. Landstads sagnsamlinger 21 Laila Akslen: “Jeg løfter op til Gud min sang”: M. B. Landstads salmar 33 Synnøve Heggem: Salmetradisjon og bruderetorikk 47 Arne Torp: “Fer mánen skine og veginne felle sá vide”: Om språkforma i Norske Folkeviser 77 Olav Solberg: Ibsens gjenbruk av Landstads visetekstar 97 5
- Page 1 and 2: HiT skrift nr 4/2003 Tekst og tradi
- Page 3: Samandrag Landstads Norske Folkevis
- Page 9 and 10: “Ukyndighed, uforstand og vandali
- Page 11 and 12: 19 Melodier, der ere mig skriftlig
- Page 13 and 14: og skillingsviser i resten av Norde
- Page 15 and 16: Landstads redaksjon av tekstane Kri
- Page 17 and 18: tradisjon. Når det gjeld islandske
- Page 19: for 3 lige Stemmer. Christiania: Ca
- Page 22 and 23: inspirerte han til å samle sagn, h
- Page 24 and 25: overnaturlig eller opphavs art. Tem
- Page 26 and 27: Når Landstad fattet interesse for
- Page 28 and 29: samtidig med at Landstad flyttet fr
- Page 30 and 31: Imellem Svartdal og Hjartdals Hoved
- Page 32 and 33: Faye, Andreas 1891: En Vandring gje
- Page 34 and 35: dynamikk, i ei veksling mellom eksp
- Page 36 and 37: miskunn, ikkje krav. Uttrykket “f
- Page 38 and 39: frelsebodskapen skal ropast ut frå
- Page 40 and 41: arnet og mora går hos Landstad ove
- Page 42 and 43: Tekstar til foredraget om Landstads
- Page 44 and 45: Jesu, kom med dine Summer, Og betal
- Page 47 and 48: Salmetradisjon og bruderetorikk SYN
- Page 49 and 50: mulig krenkelse av livet. Den salme
- Page 51 and 52: Brudesymbolikk er et gammelt symbol
- Page 53 and 54: tilbakeerobres ved nyskrevne salmer
Dette er med på å forklare slitestyrken i <strong>Landstad</strong>s salmdikting, <strong>og</strong> det same gjer<br />
<strong>Landstad</strong>s norskprega språk, i ordval <strong>og</strong> bilde.<br />
Eit noko anna perspektiv på <strong>Landstad</strong>s salmar legg Synnøve Heggem fram i sitt<br />
foredrag. Heggem poengterer at salmen er ein genre som særleg tematiserer<br />
kjærleikstilhøvet mellom menneske, verda <strong>og</strong> Gud. På denne bakgrunnen leitar Heggem<br />
opp konkrete brudemotiv i <strong>Landstad</strong>s salmebok, <strong>og</strong> ser på korleis desse motiva endrar<br />
seg i den reviderte utgåva <strong>og</strong> i den nyaste norske salmeboka. Det viser seg at<br />
brudemotiv hos <strong>Landstad</strong> er ganske vanlege – dei er gjerne knytte til ord som ”Bryllups-<br />
Bord”, ”Brudesal”, ”Brudekrans” <strong>og</strong> tilsvarande. Ein klar tendes er at salmar med<br />
brudemotiv er fjerna i den reviderte utgåva. Dette er uheldig. Når erotiske element blir<br />
fjerna eller forringa, tar ein samstundes vekk nokre av dei finaste metaforane for å kaste<br />
lys over forholdet mellom Gud <strong>og</strong> menneske.<br />
<strong>Landstad</strong>s språkform i Norske Folkeviser er særmerkt, <strong>og</strong> i sitt foredrag drøfter<br />
Arne Torp denne – i samanheng med Ivar Aasens arbeid med landsmålet, <strong>og</strong> med<br />
skriftfestinga av færøysk. Det dreiar seg både for norsk <strong>og</strong> færøysk om ”språkleg<br />
nasjonsbygging”, jamvel om <strong>Landstad</strong> ikkje meinte at språket i Norske Folkeviser<br />
skulle bli grunnlag for eit framtidig skriftspråk. Torp tar opp spørsmålet om kvifor<br />
<strong>Landstad</strong> gjekk over til etymol<strong>og</strong>isk skrivemåte. Det er tvilsamt om historikaren P. A.<br />
Munch fekk han til det, slik det har vore vanleg å meine. Rett nok v<strong>og</strong> Munchs ord<br />
tungt, men truleg var det <strong>Landstad</strong>s eigen idé, fordi han kom til at det estetisk sett ville<br />
vere uråd å gjengi talemålet lydrett – resultatet ville bli at språket fekk eit ”barbarisk<br />
Udseende”. Torp meiner vidare at <strong>Landstad</strong>s språkform knapt var meir arkaisk enn<br />
Aasens samla sett, men derimot verkar <strong>Landstad</strong>s bruk av aksentar <strong>og</strong> bokstaven ð<br />
arkaiserande.<br />
<strong>Landstad</strong>s Norske Folkeviser kom til å bli mykje brukt av norske forfattarar, som<br />
idé- <strong>og</strong> inspirasjonskjelde. Ikkje minst gjeld det Henrik Ibsen, som var instruktør <strong>og</strong><br />
dramatisk forfattar ved Ole Bulls norske teater i Bergen da <strong>Landstad</strong>s visesamling kom<br />
ut. Fleire av Ibsens drama frå 1850- <strong>og</strong> 1860-åra trekkjer vekslar på Norske Folkeviser,<br />
ikkje minst Gildet på Solhaug <strong>og</strong> Olaf Liljekrans. I drama som desse blir viser <strong>og</strong> annan<br />
folklore brukt åpent <strong>og</strong> tydeleg – såleis kan Gildet på Solhaug kallast ein slags musikal,<br />
med framføringar av soloparti <strong>og</strong> kor. Også i den seinare samtids- <strong>og</strong><br />
samfunnsdramatikken gjer Ibsen bruk av impulsar frå folkediktinga. I foredraget sitt<br />
viser Olav Solberg korleis eit drama som Rosmersholm (1886) byggjer på sentrale vise-<br />
<strong>og</strong> folkediktingssymbol.<br />
4
Change language